Λάδι Λέσβου

Η ιστορία της ελιάς και του λαδιού στη Λέσβο έχει ένα παρελθόν τριών χιλιάδων ετών. Η ελαιόφυτος Λέσβος της αρχαιότητας συνέχιζε να παράγει ελαιόλαδο για τοπική κατανάλωση τόσο κατά την Βυζαντινή περίοδο όσο και κατά την περίοδο των Γατελούζων. Η εντατικοποίηση της ελαιοκαλλιέργειας έγινε στα τέλη των Οθωμανικών χρόνων.

Η δεκαετία του 1880 υπήρξε η απαρχή της εντατικής εκμηχάνισης, χάρη στις εξαίρετες συγκομιδές και στις ευνοϊκές προϋποθέσεις (μονοκαλλιέργεια, ντόπια καύσιμη ύλη από τον πυρηνόκαρπο, φοροαπαλλαγές για επενδύσεις ξένων υπηκόων.

Το 1913 στη Λέσβο είχαν καταγραφεί 113 σύγχρονα ατμοκίνητα ελαιοτριβεία, 6 ατμοκίνητα πυρηνοεργοστάσια, 8 ατμοκίνητα σαπωνοποιεία, 79 κλασικά λιοτρίβια, αλλά και 34 απλές σαπωνοποιίες.

Την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα η βιομηχανία που στηρίζεται στην αξιοποίηση της ελιάς φτάνει στο απόγειό της. Το λάδι Λέσβου και τα σαπούνια, ταξιδεύουν από τη Λέσβο ως την Τραπεζούντα, τη Θράκη, την Κωνσταντινούπολη, τα Δωδεκάνησα και την Αττάλεια.

Μια σειρά γεγονότων οδηγούν σταδιακά μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα στην παρακμή και στο κλείσιμο των εργοστασίων. Οι λόγοι συνοπτικά ήταν η ένωση της Λέσβου με την Ελλάδα (1912) και η αποκοπή από τις αγορές της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η παγκόσμια οικονομική αστάθεια των δεκαετιών του ’20 και του ’30, η Οκτωβριανή επανάσταση που απέκοψε τη Λέσβο από τις αγορές της Ρωσίας, η Μικρασιατική καταστροφή, η ανακάλυψη των απορρυπαντικών.

Εκατό χρόνια από την εποχή που τα επιβλητικά εργοστάσια δούλευαν στην μεγαλύτερη ισχύ τους, σήμερα τα περισσότερα είναι εγκαταλελειμμένα κουφάρια, σημάδια μιας ένδοξης εποχής.

Στα τέλη του 20ού ου αιώνα μεγάλο μέρος των βιομηχανικών κτηρίων χαρακτηρίζονται διατηρητέα και σώζονται από την οικοδομική λαίλαπα.

Στις μέρες μας έξι μόνο εξ αυτών λειτουργούν με την ίδια χρήση ως ελαιοτριβεία, άλλα άλλαξαν χρήση αλλά πάντα στα πλαίσια της μεταποίησης, τρία έχουν αποκατασταθεί και έχουν γίνει μουσεία του εαυτού τους όπως το Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου στην Αγία Παρασκευή, το Ελαιοτριβείο-Μουσείο Βρανά στον Παπάδο και το Μουσείο Σαπουνιού στο Πολυκέντρο του Δήμου Πλωμαρίου, λίγα μετατράπηκαν σε χώρους Πολιτισμού, ενώ τρία-τέσσερα μετατράπηκαν σε ξενοδοχεία και ξενώνες .

Η ελαιουργία της Λέσβου τα τελευταία χρόνια επιχειρεί να κάνει ένα δυναμικό come back και να αξιοποιήσει τον καρπό των έντεκα εκατομμυρίων ελαιόδεντρων του νησιού, δημιουργώντας ποιοτικά ελαιόλαδα και κερδίζοντας διακρίσεις σε διεθνείς διαγωνισμούς.