Ποιμενικός βίος – Κτηνοτροφία Κρήτης

Στην Κρήτη, η εκτροφή αιγοπροβάτων δημιούργησε έναν ποιμενικό πολιτισμό που άφησε σημαντικά υλικά και άυλα αποτυπώματα.

Η Κρήτη, αν και νησί, ήταν πάντα από τις περιοχές της Ελλάδας με την πιο ανεπτυγμένη κτηνοτροφία αιγοπροβάτων. Ο τρόπος βόσκησης των κοπαδιών της όμως ήταν διαφορετικός. Στη Θεσσαλία και την Ήπειρο οι κτηνοτρόφοι ταξίδευαν μεγάλο χρόνο της ζωής τους για να βοσκήσουν τα πρόβατά τους και να τα εμπορευτούν.

Στην Κρήτη η κτηνοτροφία ήταν και παραμένει είτε «ημιοικόσιτη», δηλαδή οι κτηνοτρόφοι εκμεταλλεύονται χέρσες και καλλιεργημένες περιοχές γύρω από τα χωριά, είτε «ποιμενική», με την αξιοποίηση των ορεινών όγκων για τη βοσκή των ζώων.

Αναφορές στον Όμηρο αλλά και στη μινωική εποχή επιβεβαιώνουν ότι το αρχαιότερο επάγγελμα στην Κρήτη είναι αυτό του βοσκού, με τις ποιμενικές κοινωνίες να έχουν βάθος ζωής. Βέβαια, οι ιστορικές αναφορές περιττεύουν, όταν ζήσει κανείς από κοντά την καθημερινότητα των Κρητικών και τη στενή σχέση που υπάρχει ακόμα και σήμερα ανάμεσα σε κάθε Κρητικό βοσκό και τα «οζά» του κοπαδιού του. Κι όταν περιηγηθεί κανείς στις πλαγιές των βουνών (κυρίως τα Λευκά Όρη και στον Ψηλορείτη) και παρατηρήσει τα πρωτόγονα κτίσματα (τα μιτάτα, τους κούμους και τους τάρφους), τα μονοπάτια και τις γιδόστρατες, τους τσομπάνηδες με τα «κουράδια» (κοπάδια), τα εργαλεία και τα εξαρτήματα των βοσκών και γνωρίσει την πρακτική τους, τους κανόνες και τους εθιμικούς κώδικες, τις ιστορίες και τις δοξασίες, θα διαπιστώσει πόσο βαθιά μέσα στο χρόνο χάνονται οι αρχές του ποιμενικού βίου και του ποιμενικού πολιτισμού. Από τότε η κτηνοτροφία στην Κρήτη δεν έχει αλλάξει χαρακτήρα.

Η εκτροφή των αιγοπροβάτων είναι παραδοσιακή, με όχι ιδιαίτερα υψηλές αποδόσεις, αλλά με υγιεινά, υψηλής ποιότητας, προϊόντα, που παράγονται με μικρό κόστος. Η ποιότητα των γαλακτοκομικών προϊόντων εξαρτάται από την ποιότητα της τροφής που λαμβάνουν τα ζώα. Το αρνάκι Αγγλίας, για παράδειγμα, δεν μπορεί να δώσει τα ίδια θρεπτικά στοιχεία με το αντίστοιχο της Κρήτης, αφού η Μεγάλη Βρετανία έχει μόνο 6 ενδημικά βότανα, ενώ η Κρήτη πάνω από 160 είδη.

Τα αμνοερίφια της Κρήτης παρέχουν ένα εξαίρετο γάλα για τα τυροκομικά της και το πεντανόστιμο κρέας τους για μαγείρεμα.

Στην Κρήτη το αρνί και το κατσίκι ψήνονται αντικριστά (γύρω από την φωτιά) σ’ αντίθεση με την ηπειρωτική Ελλάδα που ψήνονται στη σούβλα (και στις δύο περιπτώσεις είναι το κατεξοχήν φαγητό της Κυριακής, της γιορτής και της Λαμπρής). Μαγειρευτά γίνονται τσιγαριστά, φρικασέ, στιφάδο, λεμονάτο, κοκκινιστό, ριγανάτο, Χανιώτικη τούρτα, και το κρέας τους συνοδεύεται από αγκινάρες, μάραθα, οβριές, άγρια ραδίκια, άγρια σταμναγκάθια, λαχανικά, πατάτες, γιαούρτι και με το παραδοσιακό πιλάφι.