Στην Κάλυμνο η επίσκεψή μας αφορούσε, την παρουσίαση του 41ου πρότυπου Ελληνικού Πρωινού που έγινε με συνδιοργανωτές το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδας, την Τοπική Ένωση Ξενοδόχων και άλλων τοπικών φορεών (διαβάστε στο αναλυτικό άρθρο μας). Οι διοργανωτές είχαν την καλή διάθεση να μας γνωρίσουν το νησί, γεγονός που το εκμεταλλευτήκαμε εξαντλητικά, άλλωστε και εμάς μας ενδιέφερε να επιβεβαιώσουμε στην πράξη, τις πληροφορίες και τις γνώσεις που είχαμε για τη γαστρονομία του νησιού.  Στο τριήμερο της παραμονής μας δεν ξαποστάσαμε λεπτό και είδαμε και μάθαμε πολλά.

Η Κάλυμνος είναι το τέταρτο σε έκταση νησί της Δωδεκανήσου, τρίτο σε πληθυσμό και περιβάλλεται από αρκετά μικρά νησιά – ένα εξ αυτών είναι τα Ύμια – από τα οποία η Τέλενδος και η Ψέριμος κατοικούνται. Η Κάλυμνος είναι η νήσος των σφουγγαράδων. Το τόσο παρακινδυνευμένο ναυτικό επάγγελμα, έφερε στο νησί πλούτη, ευημερία, μεροκάματα, δόξα, γνώσεις από άλλους τόπους αλλά και πόνο και οδύνη για τις απώλειες τόσων ανθρώπων και διαμόρφωσε έτσι μια κοινωνία με πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

Φυσικό ήταν το Ναυτικό Μουσείο της Καλύμνου (έτος ίδρυσης 1994) να ήταν ο πρώτος μας σταθμός στο νησί για να γνωρίσουμε τη ναυτική παράδοση του , την  ιστορία και τις μεθόδους της σπογγαλιείας, την ζωή των σπογγαλιέων αλλά και των οικογενειών τους.

Είχαμε την τύχη την ξενάγηση να μας την κάνει η Ευδοξία Τσουγκράνη, διπλωματούχος ξεναγός-αρχαιολόγος, που μας ξενάγησε και στις τέσσερις αίθουσες του μουσείου, όπου γνωρίσαμε  όλα τα σχετικά με το επάγγελμα της σπογγαλιείας και την κατεργασία των σφουγγαριών. Κυρίως όμως χάρη στην γλαφυρή  και γεμάτη πάθος  περιγραφή της μας βοήθησε να αντιληφθούμε την ιστορία και την πολιτιστική και κοινωνική ζωή του νησιού και να αντιληφθούμε από πηγάζει αυτή περηφάνεια και δύναμη των κατοίκων αυτού του τόπου.

Στο μουσείο γνωρίσαμε τις τεχνικές κατάδυσης, είδαμε τον εξοπλισμό των σφουγγαράδων από τις αρχές του 19ου αιώνα έως και σήμερα, όπως «σκανταλόπετρες» (πέτρες για βύθιση των δυτών), εργαλεία επεξεργασίας σφουγγαριών, ναυτιλιακά όργανα (εξάντας, πυξίδα, βαρόμετρο, μιλιομετρητής), σκάφανδρα και αντλίες αέρα.

Η πλούσια συλλογή φωτογραφιών από τις αρχές του 20ου αιώνα αποτυπώνουν την πόλη και τις εκδηλώσεις που γίνονταν κατά την αναχώρηση των σφουγγαράδων και αποδεικνύουν με τον καλύτερο τρόπο πως η κοινωνική ζωή της Καλύμνου ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τη σπογγαλιεία.

 

Ο πρώτος αναρριχητικός προορισμός του κόσμου

Η Κάλυμνος σύμφωνα με τα διεθνή site της αναρρίχησης , θεωρείται ο Νο1  αναρριχητικός προορισμός στον κόσμο και είναι κάτι σαν τη Μέκκα της αναρρίχησης. Κάθε χρόνο την επισκέπτονται 10.000 αναρριχητές με Μ.Ο 8 ημέρες παραμονή, δηλαδή η Κάλυμνος εξασφαλίζει 80.000 διανυκτερεύσεις τον χρόνο από τους αναρριχητές.

Αν δεν το βλέπαμε δεν θα το πιστεύαμε. Εικοσιοκτώ Οκτώβρη και στο Μασούρι, ένας οικισμός απέναντι από την Τέλενδο ήταν το αδιαχώρητο, στα εστιατόρια, στις ταβέρνες στα μπαρ, στους δρόμους, ούτε στη Μύκονο τέτοια εποχή!

Η ιστορία ξεκίνησε το 1997 τυχαία από έναν Ιταλό αναρριχητή που έχασε το αεροπλάνο του από την Κω για την πατρίδα του, και αποφάσισε τη μέρα του να την περάσει στην άγνωστή του μέχρι τότε Κάλυμνο. Έπαθε σοκ από το νησί αλλά κυρίως από ποιότητα των βράχων. Επανήλθε τον επόμενο χρόνο και άνοιξε τις πρώτες 40 διαδρομές.

Αργότερα ο Άρης Θεοδωρόπουλος, ένας από τους πλέον έμπειρους Έλληνες αναρριχητές, συγγραφέας σχετικών βιβλίων και εγχειριδίων, σε συνεργασία με τον Δήμο προχώρησε στην δημιουργία και άλλων. Σημερα ο αριθμός τους ξεπερνά τις 3.500 διαδρομές, οι περισσότερες εκ των οποίων βρίσκονται στο δυτικό-βορειοδυτικό τμήμα της Καλύμνου  και προσφέρονται για συγκινήσεις και πρωτόγνωρες εμπειρίες τόσο για τους αρχάριους όσο και για τους μυημένους.

 

Η παραδοσιακή κουζίνα της Καλύμνου

Το κύριο χαρακτηριστικό της κουζίνας της Καλύμνου δεν είναι μόνο ότι έχει ξεχωριστές γεύσεις, αλλά και ιδιαίτερες και μοναδικές ονομασίες πιάτων. Η τυπική κουζίνα της Καλύμνου περιλαμβάνει μεταξύ άλλων:

“Mυρμιζέλλι, αρβίτσα, φύλλα, ιστικό, μουούρι, σπινιάλο και υριστές”.

Άντε να καταλάβεις, πλην όμως ακολουθεί πάραυτα η μετάφραση!

Η τυπική σαλάτα της Καλύμνου, η σαλάτα της φαμίλιας είναι το μυρμιζέλλι.  Φτιάχνεται με βάση τις παραδοσιακές κρίθινες κουλούρες -είναι θεόξερες και σπάνε δόντια αν δεν βραχούν!- ντομάτες κομμένες σε μικρούς κύβους, ντομάτες -βεργάκι- ξυσμένες στον τρίφτη, ελαιόλαδο, ελιές, κοπανιστή (που εδώ δεν έχει καμία σχέση με των Κυκλάδων γιατί δεν έχει υποστεί καμία ζύμωση, πιο πολύ μοιάζει με την τυροβολιά της Μυκόνου, ή με μιά φρέσκια μυζήθρα), αλάτι, ρίγανη και λίγα χόρτα ωμά εποχής π.χ ρόκα.

Τα ρεβίθια, ένα τυπικό έδεσμα των Κυκλάδων και της Δωδεκανήσου, γίνονται κατά παρόμοιο τρόπο και στην Κάλυμνο (ρεβίθια-τομάτα-κρεμμύδι-λάδι-αλάτι-πιπέρι-δεντρολίβανο) μόνο που εδώ ονομάζονται αρβίτσα. Και βέβαια τα ρεβίθια χοντροκομένα για να ακούγονται στη γεύση, με  κρεμμύδια και με την προσθήκη δυόσμου και αλευριού γίνονται εξαίρετοι ρεβιθοκεφτέδες! 

Το Μουούρι είναι στην Κάλυμνο, ό,τι ο Λαμπριάτης στην Αστυπαλιά, δηλαδή το παραδοσιακό φαγητό του Πάσχα, ένα σημαντικό έθιμο και ταυτόχρονα μια τελετουργία. Φτιάχνεται με κατσικάκι (ιστικό) και με μια περίτεχνη γέμιση με ρύζι και συκωταρία. Το κατσικάκι αφού ραφτεί τοποθετείται σε σχήμα εμβρύου πάνω σε κλιματόβεργες μέσα σε ένα πήλινο σκεύος το μουούρι, σκεπάζεται ερμητικά με το καπάκι αφού  σφραγίζεται περιμετρικά με ζύμη και μπαίνει στο ξυλόφουρνο για να ψηθεί όλο το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου.

Οι χταποδοκεφτέδες είναι ο αγαπημένος παραδοσιακός  ουζομεζές της Καλύμνου. Το χταπόδι κοβόταν με δυό μαχαίρια σε κιμά (κιτισμένο)  -τώρα μπαίνει στο μπλέντερ- και μετά αναμειγνύεται με τα κρεμμυδάκια, την ψύχα του ψωμιού, σκόρδο, θρίμπη, αλάτι, πιπέρι και αλεύρι για το ελαφρό πανάρισμα.

Ψωμί λιμπιστικό φτιαχμένο όπως οι άρτοι και τα πρόσφορα της εκκλησίας. Η έντονη μαστίχα, ο γλυκάνισος, το σουσάμι και μαυροκούκι το κάναν τόσο ευωδιαστό!

Οι ντολμάδες στην Κάλυμνο λέγονται φύλλα και φτιάχνονται είτε με αμπελόφυλλα είτε με τα αφράτα λάχανα του νησιού. Τις περισσότερες φορές μαγειρεύονται μαζί στην κατσαρόλα. Παλιά όταν δεν υπήρχαν ψυγεία για την συντήρηση των αμπελόφυλλων που έπρεπε να μαζευτούν την άνοιξη όταν φύλλα ήταν τρυφερά, τα περνούσαν με βελόνα και τα κάναν  τα στεγνώναν στον ήλιο (γυσική αποξήρανση) και μετά τα συντηρούσαν στην σκιά μέχρι να τα μαγειρέψουν.

Το παραδοσιακό μπουκάλι του σπινιάλου που γέμιζε με φούσκες και θαλασσινό νερό επάνω στη βάρκα και ήταν έτοιμο μετά από 1 εβδομάδα για να ανοιχτεί και να φαγωθεί ο ιδιαίτερος αυτός μεζές της Καλύμνου. Παρατηρήστε με την τέχνη έχει σφαγιστεί ο φελός με το δίχρωμο σχοινάκι, και το σταυρωτό μπλέξιμο. Κατά την διάρκεια του ταξιδιού τους οι σφουγγαράδες παίρναν μαζί τους τα μπουκάλια γεμάτα με  ρετσίνα του εμπορίου (Κουρτάκη, Μαλαματίνα) και τα επιστρέφαν πάλι γεμάτα με το σπινιάλο φούσκας.

 

Ο μεζές σπινιάλο φούσκας με λαδάκι και κρεμμυδάκι είναι ασυναγώνιστος, παρότι πολύ ιδιαίτερος λόγω της ιδιάζουσας έντονης  ιωδούχου και ελαφρώς πικρής γεύσης που την διαφοροποιεί  από όλους τους θαλασσινούς συγγενείς στην κατηγορία των οστρακοειδών.

Το πέρασμα από το φαγητό και το κρασί στο επιδόρπιο, γίνεται με το σερβίρισμα της σπιτικιάς ρακής ή σούμας. Κάποιες ρακές γίνονται με δεύτερη απόσταξη με μέλι, που τις έκαμε ακόμα πιο γλυκόπιοτες.

Οι γυριστές, υριστές ή κουλουράτες ήταν το γλυκό που κάναν οι νοικοκυρές της Καλύμνου για να μοιραστούν τις χαρές τους και τις λύπες τους. Μοιραζόνταν σε γάμους, πανηγύρια αλλά και για το συχώριο των πεθαμένων. Τα υλικά της φτώχιας. Αλεύρι, μαγιά, ξυσμα και χυμός πορτοκαλιού, ούζο, ζάχαρι, αλάτι, λίγο μαστίχα και τηγάνισμα στο ελαιόλαδο. Και φυσικά περιχυμένη με το περίφημο μέλι της Καλύμνου.

H κοπενχάγη και το γαλακτομπούρεκο είναι άλλα δυο γλυκά που συνηθίζονται στην Κάλυμνο και παρασκευάζονται με έναν ιδαίτερο τρόπο απ’ ό,τι στην υπόλοιπη Ελλάδα.

 

Πανηγυράκια στην Κάλυμνο

Τα φαγητά στην Κάλυμνο, δεν είναι μόνο για τα οικογενειακά γεύματα, τις εξόδους στα ταβερνάκια, αλλά και για τα γλεντάκια και τα πανηγυράκια που τόσο λατρεύουν οι κάτοικοι του Αιγαίου Πελάγους και ιδιαίτερα της Καλύμνου. Εδώ για να μας τιμήσουν οι διοργανωτές, στήσαν στα γρήγορα ένα μικρό πανηγυράκι στην Παναγιά την Γαλατιανή (βοηθούσε τα ζώα να παράγουν γάλα) στ’ Αργινώντα με πρωταγωνιστές τους μουσικούς της οικογένειας του παπα-Μιχάλη του Κουκουβά (Δικαία, Αγγελική, Νικόλας τα παιδιά και Φανερωμένη η σύζυγος).

Φυσικά οι διοργανωτές βρήκαν λαμπράν ευκαιρία να χορέψουν και να γλεντήσουν (από αριστερά Καλλιόπη Τσαγκάρη – AlterNet Greece,  Άννα Μπιλλήρη – Τσαγκάρη, Ευδοξία Τσουγκράνη – Ξεναγός, Φωτεινή Τηλιακού – Πρόεδρος Ενοικιαζομένων Δωματίων Καλύμνου (Panorama Holiday Apartμεnts, Νικόλαος Τσαγκάρης – Πρόεδρος Ένωσης Ξενοδόχων Καλύμνου (OASIS Hotel).

 

Μια παρέλαση εθνικής γιορτής με νόημα

Είχαμε την χαρά να παρακολουθήσουμε την παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου, όπου πραγματικά επικρατούσε η αίσθηση της γιορτής, οι μαθητές καμαρωτοί, οι γονείς περήφανοι κι αυτοί με τα καλά τους, όλο το νησί  ήταν εκεί! Γιατί το νησί όταν παρελαύνει έχει πλήρη αίσθηση σε πιό σημείο βρίσκεται και πόσο σπουδαίο είναι να υπάρχει υψηλό φρόνημα και αίσθημα κοινωνικής συνοχής.

Μαζί με την μαθητιώσα νεολαία παρέλασε και το Λύκειο Ελληνίδων -που τόσο σπουδαίο έργο παράγει- με τις πανέμορφες φορεσιές του νησιού. Βέβαια την μεγαλύτερη συγκίνηση προκάλεσε παρέλαση του σχολείου της Τελένδου με τον μοναδικό μαθητή και την δασκάλα του!

 

Ταβερνάκια της Καλύμνου

Είναι πολύ σημαντικό ότι το μεγαλύτερο τμήμα των ντόπιων γεύσεων μπορεί να συναντήσει κανείς στα τοπικά εστιατόρια και ταβερνάκια. Από την πρώτη σύντομη μας επίσκεψη ξεχωρίσαμε τα:

To εστιατόριο Αιγαιοπελαγίτικο στο Μασούρι, του Γιώργου και της Μαρίας Πιζάνια, είναι ένα εστιατόριο που ξεχωρίζει για την μοναδική του θέα απέναντι στον βράχου της Τελένδου αλλά και για το υψηλό επίπεδο των πιάτων, της εξυπηρέτησης και της μεγάλης ποικιλίας ελληνικών κρασιών.

Στο Βαθύ, ίσως το πιο όμορφο φιορδ του Αιγαίου, υπάρχει -μεταξύ άλλων έξι- η ταβέρνα της Πόπης,  όπου η μητέρα της κυρά-Σεβαστή εδώ και 35 χρόνια υποδέχεται με το καλοσυνάτο και αρχοντικό της τρόπο τους επισκέπτες που φτάνουν στο τόπο της.

Στην Πόθια, την πρωτεύουσα της Καλύμνου και ιδιαίτερα πάνω στην παραλιακή  λεωφόρο βρίσκει κανείς όμορφα ταβερνάκια και ουζερί με τους μεζέδες του νησιού.

Στο παραδοσιακό ουζερί “ο Σφουγγαράς”, σε μιά πάροδο της παραλιακής, πρωτοδοκιμάσαμε τους χταποδοκεφτέδες, το μυρμιζέλλι, χταπόδι στα κάρβουνα, τις κουκούλες του χταποδιού στο τηγάνι και μάθαμε ότι τον χειμώνα φιλοξενεί παρεούλες με όργανα και γίνεται κέφι σπουδαίο και τρανό!

Στο Ουζερί-Ψαροταβέρνα του Μανιά δοκιμάσαμε τα φύλλα (ντολμάδες) από ντόπιο λάχανο και αμπελόφυλλα παραγεμισμένα με κιμά κρέατος αλλά και -η έκπληξη- κιμά χταποδιού!

 

Το Ελληνικό Πρωινό της Καλύμνου

Την τελευταία ημέρα μετά από τόσες εμπειρίες, στην Ιερά Μονή του Αγίου Σάββα στην Κάλυμνο. πάνω από το λιμάνι της Πόθιας στην Κάλυμνο, με εξαιρετική θέα προς την πόλη, παρουσία του Μητροπολίτη Λέρου Καλύμνου Αστυπάλαιας, του δημάρχου του νησιού, άλλων αρχών της περιοχής και πλήθος κόσμου,  έγινε η παρουσίαση του Ελληνικού Πρωινού της Καλύμνου. Η εκδήλωση ξεκίνησε με “τα Δώρα της Νύφης στη Πεθερά”.

Το κοριτσάκι φοράει το καθημερινό καλύμνικο φόρεμα και κρατάει ξεροτήγανα, ενώ το αγοράκι φοράει την παραδοσιακή καλή φορεσιά των ανδρών με την βράκα και κρατάει το «γαλούνι» που περιέχει το λιαστό Ανάμα της Καλύμνου.

Η  Νύφη φοράει το Καβάδι, την παραδοσιακή Καλυμνιακή στολή, και κρατάει το Ξύσμα που είναι ένας γλυκός άρτος τύπου επτάζυμου, στολισμένος με περίτεχνα σχέδια ζύμης και αλλειμένος με αυγό αφού είναι δώρο.

Μα για όλα τα σχετικά για το Ελληνικό Πρωϊνό Καλύμνου προετοιμάζεται ειδικό άρθρο!