H παράδοση λέει ότι στην Ελλάδα το τσίπουρο ξεκίνησε να φτιάχνεται από τους  μοναχούς στο Άγιον Όρος. Από το Βυζάντιο ακόμη, οι μοναχοί του Αγίου Όρους και των Μετεώρων, ήξεραν να φτιάχνουν το τσίπουρο και να το πίνουν. Αυτοί φρόντισαν να κρατήσουν την αλχημεία της απόσταξης και να μας δώσουν απλόχερα την τέχνη του τσίπουρου.

Με τα χρόνια εξαπλώθηκε σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, κυρίως στη Μακεδονία, Ήπειρο, Θεσσαλία και Κρήτη.  Μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του 20 αιώνα  η παραγωγή τσίπουρου γινόταν αποκλειστικά “κατ’ οίκον”, δεν υπήρχε δηλαδή μαζική παραγωγή.  Τα τελευταία χρόνια όμως λόγω των πολλών προβλημάτων που πηγάζουν από τον μη έλεγχο της ποιότητας του χύμα τσίπουρου, αλλά και από τις προδιαγραφές της Ευρωπαικής Ένωσης, το τσίπουρο εμφιαλώνεται. Πρωταθλητής στο εμφιαλωμένο τσίπουρο είναι ο Τύρναβος.

Φέρτε ούζο του Τυρνάβου να καθίσω και να πιω
κι όλη η Λάρισα να μάθει πως εγώ σε αγαπώ.

Στης Λαρίσης το ποτάμι που το λένε Πηνειό,
αν τυχόν και δε με θέλεις κει θα πέσω να πνιγώ.

Ηταν μια μεγάλη επιτυχία του Σπύρου Ζαγοραίου, σε στίχους-μουσική του Γιώργου Μητσάκη, την δεκαετία 1960 που έκαμε γνωστο τον Τύρναβο στα πέρατα της επικράτειας.

Το τσίπουρο Τυρνάβου κατοχυρώθηκε ως προϊόν ΠΓΕ από το 1989 – ο Τύρναβος είναι η μόνη πόλη που καταχωρήθηκε ως ΠΓΕ ενώ συνήθως κατοχυρώνονται περιφέρειες -, λόγω της μακράς παράδοσης παραγωγής τσίπουρου στην περιοχή. Βάσει του Καν. 1576/89 η μόνη δέσμευση που υπάρχει είναι η μονάδα παραγωγής και εμφιάλωσης να είναι στη περιοχή Τυρνάβου, ενώ είναι σε επεξεργασία νέος φάκελος που μεταξύ άλλων θα συμπεριλαμβάνει ως προαπαιτούμενο η πρώτη ύλη να είναι από τη περιοχή Τυρνάβου και μάλιστα το 50% αυτής να είναι Μοσχάτο Τυρνάβου.

Aπό  τα 24.000 στρέμματα αμπελιού που καλλιεργούνται στον δήμο Τυρνάβου, τα 12.000 βρίσκονται στην περιοχή Δαμασίου, ενός από τους πιό ενιαίους πυκνοκαλλιεργημένους και φροντισμένους αμπελώνες της Ελλάδας. Κύρια ποικιλία το Μαύρο Μοσχάτο Τυρνάβου και ακολουθεί ο Ροδίτης. Και οι δυο ποικιλίες οινοποιούνται ενώ χρησιμοποιούνται και για την παραγωγή του τσίπουρου Τυρνάβου.

To τσίπουρο Τυρνάβου ένα από τα πιο γνωστά (Μακεδονίας-Ηπείρου-Θεσσαλίας-Τυρνάβου-η τσικουδιά της Κρήτης), αν και στο ξεκίνημα του ήταν το μόνο κυρίως που είχε γλυκάνισο, στην πορεία για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της αγοράς εκτός Τυρνάβου, προσαρμόστηκε και παράχθηκε και χωρίς γλυκάνισο.

Στον Τύρναβο υπάρχουν οικογενειακές αποσταγματοποιίες με μεγάλη ιστορία και δυναμικό παρόν όπως του Κατσάρου, του  Καρδάση, του Βασδαβάνου, του Βρυσσά, του Αγραφιώτη, του Παπρά, του Καβαρατζή, του Μήλια, αλλά και ο Αγροτικός Οινοποιητικός Συνεταιρισμός Τυρνάβου, που ήταν ο πρώτος Συνεταιρισμός που παρήγαγε και εμφιάλωσε τσίπουρο. Η συνεργασία της οικογένειας Βασδαβάνου με τον αποσταγματοποιό Ν.Καλογιάννη ήταν αυτή που πραγματοποιήσε όμως το πρώτο μονοποικιλιακό τσίπουρο (σ’ όλη της Ελλάδα) το επονομαζόμενο “Δεκαράκι”, και αξιοποίησε κατά τον καλύτερο τρόπο  τα χαρακτηριστικά αρώματα του Μοσχάτου Τυρνάβου,  -ουσιαστικά δημιουργήθηκε ένα νέο προϊόν- δίνοντας έτσι μιά νέα ώθηση και μιά νέα δυναμική τόσο στο ίδιο το προϊόν (Δεκαράκι) όσο και στη ζήτηση του τσίπουρου Τυρνάβου.

Το μονοποικιλιακό Δεκαράκι από το 2013 που κυκλοφόρησε μέχρι σήμερα, κατόρθωσε να μπει στην τετράδα των πιό δυνατών brand τσίπουρο στην Ελλάδα (μαζί με τον Τσιλιλή-Αποστολάκη και Παπατζιμόπουλο). Και σίγουρα οι 4 αυτοί μαζί με τους υπόλοιπους αποσταγματοποιούς δίνουν την μάχη τους απέναντι στο χύμα τσίπουρο, που ενώ στη βάση του, είναι μιά συνήθεια και μιά τελετουργία (καζανέματα), αλλά και μιά ενίσχυση του εισοδήματος των αγροτών κινδυνεύει να μετατραπεί σ’ έναν μεγάλο κίνδυνο για τους καταναλωτές, στον βαθμό που τα παραδείγματα εμπορίας ακατάλληλων τσίπουρων (εισαγωγές από τρίτες χώρες) πληθαίνουν. Το πρόβλημα είναι πολύπλοκο και δεν λύνεται με απλοϊκές λύσεις. Μάλιστα σημαντικός αποσταγματοποιός του Τύρναβου μου εκμυστηρεύτηκε: “Για φαντάσου αν σήμερα απαγορευόταν αυστηρά η παράνομη πώληση τσίπουρου από τα ιδιωτικά καζάνια, ποιός θα μπορούσε να αντικαταστήσει άμεσα αυτήν την παραγωγή; Κι από την άλλη γιατί να υπάρχει άνισος ανταγωνισμός μεταξύ του παράνομου αλκοόλ (αφορολόγητο) και ανεξέλεγκτης ποιότητας – που πολλές φορές είναι πολύ επικίνδυνο για την υγεία – και του νόμιμου και  του πιστοποιημένου τσίπουρου“.

Κατά την ολιγοήμερη παραμονή μου στον Τύρναβο γνώρισα τον Κωνσταντίνο Καρδάση έναν πολύ σοβαρό αποσταγματοποιειό που επένδυσε από τους πρώτους στον Τύρναβο στην ανάπτυξη του ποιοτικού τσίπουρου με αποτέλεσμα τις επιτυχίες του και τις βραβεύσεις του σε ελληνικές και διεθνείς εκθέσεις.

Ο Αγροτικός Οινοποιητικός Συνεταιρισμός με τις τεράστιες δυνατότητές του και με τον κοινωνικό του ρόλο στην συγκέντρωση του σταφυλιού της περιοχής -έχει δυνατότητες παραλαβής 11.000 τόνων-, δραστηροποιείται τόσο στις πωλήσεις (ροδίτες-μοσχάτα) πολύ καλής ποιότητας  λαϊκά κρασιά (ροδίτες-μοσχάτα) όσο και του τσίπουρου. Ο ασκός του ήταν εξαιρετικός!

Mε την βοήθεια του Γιάννη Γκανά, ενός καλλιεργητή από το Δαμάσι, γύρισα την περιοχή και εντυπωσιάστηκα. Πάνω από 100.000 στέμματα καλλιεργημένης γης, εύφορης και άρτια αρδευομένης -τα υπόγεια νερά της περιοχής είναι άφθονα- καθιστούν τον Τύρναβο μια από της πιό πλούσιες περιοχές της Ελλάδας όσον αφορά την παραγωγή του πρωτογενή τομέα. Αμπέλια, αχλάδια Τυρνάβου (ΠΓΕ), ροδάκινα, βερύκοκα, αμύγδαλα, καλαμπόκια και σιτηρά δημιουργούν έναν οικονομικό πλούτο αλλά κυρίως και έναν πλούτο παραστάσεων. Να χαίρεσαι και να απολαμβάνεις τη γη και το αγροτικό τοπίο.

Βοσκοτόπια προς τις βοριοδυτικές περιοχές με αιγοπρόβατα και γελάδια ελευθέρας βοσκής που τροφοδοτούν με γάλα δυναμικά τυροκομεία που παράγουν φέτα, κατσικίσια τυριά, μανούρια και κεφαλοτύρια!

Επισκεφτήκαμε το τυροκομείο της εταιρείας Τζαφέττα που μέσα από δυο γενιές επιτυχούς πορείας στον χώρο της τυροκομίας, αποτελεί μία από τις πλέον αξιόλογες εταιρίες του κλάδου πανελλαδικά.

Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, την εποχή που οι οινοποιοί-αποσταγματοποιοί του Τύρναβου επικεντρωνόντουσαν στην παραγωγή του τσίπουρου ο νέος τότε Δημήτρης Μίγας, εντυπωσιασμένος από τους  “νέους κρασάδες” της Δράμας προσανατολίστηκε πρός το κρασί.  Αποτέλεσμα σήμερα να «ταξιδεύει» σε όλη την Ελλάδα και την Ευρώπη, μεταφέροντας το άρωμα του Τυρνάβου στις σημαντικότερες οινικές αγορές, το δε οινοποείο του να είναι καλύτερος ο επισκέψιμος χώρος οινοποιείου-αποσταγματοποιείου στην περιοχή.

Η πόλη του Τυρνάβου χωρίς να έχει αποφύγει την άσχημη αστικοποίηση με τις κακές πολυκατοικίες (λίγες είναι αλήθεια) που χαρακτηρίζουν την ελληνική επαρχία, έχει μια γλύκα και μιά ανθρώπινη κλίματα, ιδιαίτερα στις γειτονιές του όπου θα βρεις κατοικίες από παλίες εποχές. Σπίτια από την Οθωμανική αυτοκρατορία, νεοκλασικά αστικά, σπιτάκια νεοκλασικά λαϊκά, αλλά και την ντόπια αρχιτεκτονική των αρχών του 20ου αιώνα (πέτρα ντόπια μέχρι ένα σημείο και μετά τούβλο κόκκινο συμπαγές).

Είναι προφανές ότι συναντήσαμε εξαίρετα τσιπουράδικα, που παραπέμπουν στα τσιπουράδικα του Βόλου τόσο στο ύφος όσο και στο όμορφο κλίμα που επικρατεί σ’ αυτά. Το τσιπουράδικο του Στατήρη ήταν όσως το πιο ενδιαφέρον. Πλούσια ποικιλία από μεζέδες αλλά και από τύπους της περιοχής!

Ο Τύρναβος μπορεί να καυχηθεί οτι έχει ένα από τα καλύτερα εστιατόρια του “Κάμπου” με πελάτες από όλη την Θεσσαλία. Την “Οδό Ονείρων” όπου μέσα σ’ ένα νεοκλασικό κτίριο που αποπνέει μιά υψηλή αισθητική μπορεί κανείς να γευθεί πολύ καλά ντόπια κρέατα και μιά κουζίνα αξιώσεων.

Κλείνοντας το οδοιπορικό στον Τύρναβο και δεδομένης της επικείμενης παρουσίασης των γαστρονομικών αξιοθεάτων της περιοχής αναλυτικότερα -όπως άλλωστε συμβαίνει πάντα από την ιστοσελίδα μας-, θέτω τον προβληματισμό που μου γεννήθηκε.

Πώς μπορεί ένας τόσο όμορφος και πλούσια γαστρονομικά τόπος να γίνει γαστρονομικός προορισμός, χωρίς να έχει ως Δήμος – όχι μόνο ως πόλη – ούτε ένα ξενοδοχείο;

Χρειάζεται; κι αν ναι με ποιόν τρόπο;

Τα ερωτήματα αυτά θα τα επεξεργαστούμε στα επόμενα άρθρα και φυσικά μαζί με τους ανθρώπους της περιοχής. Για να μην υπάρξει δε αγωνία για την απάντηση, η αποψή μου είναι σαφώς καταφατική. Ο γαστρονομικός πλούτος της περιοχής είναι πλούσιος, επιχειρηματικότητα υπάρχει έντονη και δυναμική, ο Δήμος δείχνει μιά ευαισθησία προς αυτήν κατεύθυνση, και το μόνο που χρειάζεται πλέον είναι ένας σχεδιασμός και φυσικά ένα υψηλό αίσθημα συνεργατικότητας. Ο όρος συνανταγωνισμός να πιάσει τόπο και στον Τύρναβο. Συνεργαζόμαστε για να μεγαλώσει η πίτα  και κατόπιν ας ανταγωνισθούμε για το ποιός θα πάρει το μεγαλύτερο μερίδιο!