Τελειώνοντας τον απολογισμό του 2016, ας μιλήσουμε πάλι, για κάτι ακόμα πολύ ενθαρρυντικό. Για τη συμμετοχή της γυναίκας στην ανάπτυξη του Γαστρονομικού Τουρισμού.  Παρατηρώντας τα δυό τελευταία άρθρα μου για τα ταβερνάκια και τα καφενεία της χρονιάς, συνειδητοποίησα – έστω και καθυστερημένα – ότι δέκα από τα είκοσι ταβερνάκια τα χειρίζονται γυναίκες – οι περισσότερες μόνες τους – στα δε καφενεία, πέντε στους είκοσι καφετζήδες ήταν γυναίκες. Έτσι δεν χρειάζεται να πούμε κι άλλα για την Αντωνία Ζάρπα στο Θαλασσάκι της Τήνου, την Κυβέλη Σπανουδάκη-Κυβέλη στον Ερμή της Μυτιλήνης, τη Μαίρη Παναγάκου στο Γεύσεις εν Πλω στον Κότρωνα της Μάνης, την Ελένη Κούγια-Τσαγκρή στην Παλιά Αγορά του Αιγίου, την Ρόζα με την ομώνυμη ταβέρνα της Ρόζας στην Σαντορίνη, την Μαρίνα στο ταβερνάκι της Μαρίνας στην Κέρκυρα, την Φιλίτσα Καραμανλή στην ταβέρνα της κυρά Ποθητής στη Σχοινούσα κλπ που διαπρέπουν  στον Ταβερνοχώρο! Από τον χώρο των καφενείων ποιος δεν γνωρίζει τις τρεις γενιές Μπακόγια (γιαγιά-κόρη-εγγονή) που διατηρούν το πιο γραφικό στέκι στη Μύκονο, το καφενείο Μπακόγια,   την Λίλη Κλαουδάτου που παράτησε την Αθήνα για να αναζωογονήσει το καφενείο της Χαράς στη Σχοινούσα, το καφενεδάκι της κυρα-Ρήνης στην Αγιάσσο κλπ.

Σήμερα θα γνωρίσουμε τις σημαντικότερες γυναίκες-δημιουργούς που ανταμώσαμε εφέτος στα ταξίδια μας και που μόνες ή σε συνεταιρισμούς αναπτύσσουν δραστηριότητες και τιμούν την ελληνική γαστρονομία.

Φυσικά  δεν μιλώ για τις κορυφαίες Ελληνίδες επιχειρηματίες, όπως η Ιωάννα Παπαδοπούλου των Μπισκότων Παπαδοπούλου ή η  Αλέκα Πίττα των μελιών Αττική,  οι οποίες διευθύνουν επάξια πετυχημένες επιχειρήσεις που παρέλαβαν από τους γονείς τους και τις απογείωσαν, αλλά θέλω να σας γνωρίσω γυναίκες που προσπαθούν στην ελληνική επαρχία σε ένα τόσο δύσκολο περιβάλλον, τόσο κοινωνικό όσο και οικονομικό.

Γυναίκες σε δράση, λοιπόν. Οι έξι προέρχονται από την μεταποίηση (οι δυο είναι νησιώτικοι γυναικείοι συνεταιρισμοί), οι τέσσερεις διατηρούν καφενεία και οι τρεις ταβερνάκια. Νάναι καλά!

Το τυροκομείο της Αγγέλας Ρουγγέρη στην Τήνο

Το τυροκομείο της Αγγέλας Ρουγγέρη βρίσκεται στην Στενή της Τήνου στην ανατολική πλευρά του ψηλότερου βουνού του νησιού, του Τσικνιά απέναντι από την Μύκονο και είναι πολύ πρόσφατη οικογενειακή μονάδα με άδεια ιδιοπαραγωγής γαλακτοκομικών προϊόντων από κτηνοτροφική εκμετάλλευση. Κύρια παραγωγή της είναι το καρίκι, αυτό το ιδιόμορφο τυρί που ωριμάζει μέσα στο φλασκί (καρίκι) και αποκτά μια απίστευτη παλέτα γεύσεων,-που εντείνονται με την παλαίωση- που μόνο ένα «μεγάλο» τυρί μπορεί να προσφέρει, κάτι σαν stilton ή roquefort.

Το κτήμα της Ελένης Κυπραίου στην Αίγινα

Η Ελένη Κυπραίου πλησιάζει τα 80, αλλά η ψυχούλα της είναι πιο έφηβη από πολλούς έφηβους. Το 2005, όταν τελείωσε την καριέρα της ως δημοσιογράφος – ήταν ηθοποιός, συγγραφέας και η πρώτη Ελληνίδα τηλεπαρουσιάστρια- εγκαταστάθηκε στα πατρογονικά της κτήματα και αποφάσισε να γίνει αγρότης. Αξίζει κανείς να δει κανείς την Ελένη σαν αγριοκάτσικο με τα σαμπό της να σκαρφαλώνει στα βράχια και τις ξερολιθιές και να εξηγεί με καμάρι πώς πρέπει να συντηρεί τις πεζούλες γιατί πέφτουν, το πώς έκανε γεώτρηση, πώς μάντρωσε τα κτήματα της. Τα τέσσερα προϊόντα της για τα οποία είναι πολύ περήφανη -εκτός των φιστικιών που παράγει από τις 750 αμυγδαλιές της – είναι τα εξής το φιστικέλαιο, το φιστικοβούτυρο, το τρίμμα φιστικιού και το αγουρέλαιο.

Ο γυναικείος συνεταιρισμός του Μεσοτόπου στη Λέσβο

Ο Αγροτουριστικός Συνεταιρισμός Γυναικών Μεσοτόπου Λέσβου ιδρύθηκε το 1998 και είναι ένας από τους πιο δραστήριους γυναικείους συνεταιρισμούς της Ελλάδας. Από το 1990 οι γυναικείοι συνεταιρισμοί της Λέσβου -όπως άλλωστε και σ’ όλη την Ελλάδα- δίνουν σε πείσμα όλων των προβλημάτων, όπως  η δυσκολία συγκέντρωσης αρχικών κεφαλαίων και κυρίως η έλλειψη κουλτούρας συνεργασίας, τη δική τους μάχη επιβίωσης. Το 2005 ο συνεταιρισμός δημιούργησε, με τη βοήθεια αναπτυξιακών νόμων, έναν πανέμορφο πολυχώρο παραγωγής, έκθεσης και πώλησης αγροδιατροφικών προϊόντων. Από τότε μέχρι σήμερα, έχει καταφέρει να απασχολεί ικανοποιητικά τις 36 γυναίκες μέλη του, που ξαναζωντανεύουν ξεχασμένες γεύσεις, φτιάχνουν παστέλια με ντόπιο μέλι και σουσάμι, κολοκυθόπιτες, γεμάτα αμυγδαλωτά, χάχλες, παξιμάδια με γλυκάνισο, χυλοπίτες.

Η Φωτεινή Γκαράλη στη Λήμνο

Η Φωτεινή Γκαράλη είναι ένα φωτεινό παράδειγμα μιας προκομμένης γυναίκας της ελληνικής επαρχίας. Με μεγάλη εμπειρία στο Συνεταιρισμό Ζαχαροπλαστικής Γυναικών Ατσικής Λήμνου από το 1983 και μάλιστα σε ηγετική θέση, κατανόησε πολύ νωρίς την ανάγκη αξιοποίησης της τοπικής γαστρονομίας και της ανάδειξης των τοπικών προϊόντων του νησιού. Το 2007 η Φωτεινή αποφασίζει να πορευτεί μοναχή της και στήνει στον Άγιο Δημήτριο τη βιοτεχνία παραδοσιακών ζυμαρικών της. Κι από τότε, εκτός από την έγνοια της παραγωγής της, αεικίνητη και υπερδραστήρια, ταξιδεύει σ’ όλη την Ελλάδα, συμμετέχει σε εκθέσεις, σε τηλεοπτικές εκπομπές, σε επιδείξεις μαγειρικής, λειτουργώντας σαν πρεσβευτής της Λήμνου προβάλλοντας κατά τον καλύτερο τρόπο τα προϊόντα της περιοχής όπως τα φλωμάρια που είναι τα τοπικά ζυμαρικά.

Λικέρ Ντιναπόγια

H εταιρεία Dinapoja είναι μια βιοτεχνία που παράγει λικέρ και σιρόπια με έδρα το Ηράκλειο Κρήτης. Πίσω της κρύβεται η ιστορία της Καίτης Ντιναπόγια, που λίγο μετά τα πενήντα της, είδε τη ζωή της να αλλάζει αιφνιδιαστικά. Δυο προσωπικές περιπέτειες, την ανάγκασαν να αλλάξει ζωή ριζικά. «Αν γύρω στα 50 έχεις σοβαρά προβλήματα υγείας και χωρίζεις, χάνοντας μια ευκατάστατη ζωή, και ξαφνικά ανακαλύπτεις ότι δεν έχεις μία, πρέπει να κάνεις κάτι, να κινήσεις ουρανό και γη για να σταθείς στα πόδια σου». Η Καίτη κίνησε λοιπόν τη γη, γύρισε τα βουνά και τα λαγκάδια και μάζεψε τις ομορφιές της κρητικής φύσης, λουλούδια, αρωματικά βότανα, αξιοποίησε τα φρούτα, και τέλος έφτιαξε μια βιοτεχνία για να προσφέρει όλα αυτά στο… ποτήρι. Τελευταίο της εύρημα-δημιούργημα-προϊόν είναι το Shrub (το sharab είναι το σιρόπι στα αραβικά) – ένα μοναδικά δροσιστικό σιρόπι φρούτων και βοτάνων με βάση το ξίδι.

Γυναικείος Συνεταιρισμός Ραχών Ικαρίας

Επτά δυναμικές γυναίκες η Ευαγγελία Γιακά, η Σταματία Παροίκου, η Σίλκε Βάκνερ, η Γκαμπριέλλα Φίλιππα, η Μαρία Καρούτσου, η Όλγα Καρίμαλη και η Ελένη Πλάκα στα τέλη της δεκαετίας του 2000 δημιούργησαν τον Γυναικείο  Συνεταιρισμό Ραχών Ικαρίας που πριν 3 χρόνια απέκτησε και ένα κατάστημα στην πλατεία του Χριστού. Είχαμε τη χαρά να δοκιμάσουμε 2-3 πιατάκια, μια καταπληκτική ταμπουρόπιτα (πίτα από γλυκιά κολοκύθα), μια πίτα που παρέπεμπε σ’ ένα γευστικότατο στρούντελ και ένα θεϊκό ραβανί! Η Σταματία Παροίκου είχε την ευγένεια να μας πει δυο κουβεντούλες: «Παλεύουμε μόνες μας, χωρίς καμιά βοήθεια. Προχωράμε με σταθερά βήματα. Εκτός της άμεσης κατανάλωσης από επισκέπτες του μαγαζιού, ετοιμάζουμε ένα e-shopping, όπου θα διατίθενται οι δεκάδες τύποι μαρμελάδες που παράγουμε όπως και τα αντίστοιχα λικέρ. Προετοιμαζόμαστε και για ένα πιστοποιημένο εργαστήριο. Τα πράγματα δεν είναι εύκολα, αλλά εμείς είμαστε μια γροθιά και θα τα καταφέρουμε».

Καφεπαντοπωλείο της Ειρήνης στη Φολέγανδρο

 

Στην Άνω Μεριά της Φολεγάνδρου, στην είσοδο του χωριού βρίσκεται το καφεπαντοπωλείο της Ειρήνης. Το βαστούσε από το 1952 ο πατέρας της Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος του Ντζουάνη (συνηθισμένο όνομα στο νησί). Η κυρά Ειρήνη το παρέλαβε το 2001 όταν πέθανε ο πατέρας της. Το αυλιδάκι του καφενείου ίσα που χωράει δυό τραπεζάκια και 5-6 καρέκλες, ο μέσα χώρος είναι πιό ευρύχωρος. Το καφενείο-μπακάλικο-μαγέρικο λειτουργεί από το πρωί ως το βράδυ και είναι το μοναδικό φαγάδικο που λειτουργεί όλο τον χρόνο. Η κυρά Ειρήνη όλη μέρα στο πόδι μαγειρεύει τα μεσημέρια και εξυπηρετεί το χειμώνα όσους δεν είναι οικογενειάρχες. Σπεσιαλιτέ της, το κλασικό πιάτο της Φολεγάνδρου, τα ματσάτα. Καθε μέρα φτιάχνει φρέσκα ματσάτα, τα ζυμώνει και τα μαγειρεύει με κυνήγι, κόκορα, κουνέλι, κατσίκι ή χοίρο. Οι τελευταίες πληροφορίες από το νησί μας ενημερώνουν ότι η εγγόνα της Ρηνούλα κάνει εντατικά μαθήματα μαγειρικής για να παραλάβει την σκυτάλη του καφενέ. Κι η χαρά μας μεγάλη!

Το καφενείο της κυρα-Αλεξάνδρας στην Αρίστη

Σταυροδρόμι στα Δυτικά Ζαγόρια είναι η Αρίστη. Από δω περνάει κανείς για να ανέβει στο Μεγάλο και το Μικρό Πάπιγκο, διασχίζωντας τον Βοϊδομάτη. Αν το καλοκαίρι και τα Σαββατοκύριακα όλου του χρόνου τους επισκέπτες υποδέχονται αρκετοί ξενώνες και δυό τρία καφενεία, τις καθημερινές του χειμώνα το χωριό είναι ερημικό. Δεν θα δεις ψυχή και η μόνη καμινάδα που καπνίζει στο χωριό είναι στο καφενείο της Αλεξάνδρας.«Ερχομαι εδώ από το πρωί και φεύγω το βράδυ, δεν με νοιάζει η ώρα, αρκεί ο τελευταίος πελάτης να με συντροφεύσει μέχρι το σπίτι μου, δυό βήματα πιό πάνω». Η κυρα-Αλεξάνδρα έγινε διάσημη για την κασιόπιτά της. Πολλές φορές της τηλεφωνούν να τους ετοιμάσει ένα ταψάκι, για να το πάρουν και να φύγουν.

Το καφεπαντοπωλείο της Τερέζας στην Τήνο

Το εσωτερικό του μαγαζιού είναι μια χρωματική πανδαισία από τα εμπορεύματα του μπακάλικου, ενώ στην αυλή που είναι συνέχεια ενός δρομίσκου, κάτω από δυο πασχαλιές και μια ακακία και ανάμεσα από δυο καμάρες είναι στρωμένα σε πεζούλια χαλάκια για να εξυπηρετήσουν τους πελάτες που σερβίρονται σε 6-8 τραπέζια. Το μενού της είναι ένα τετράδιο σχολικό όπου γράφει με τα χέρια της τα πιάτα ημέρας.  Από συνταγές, του πουλιού το γάλα: oι αρχικοί μεζέδες (αγκινάρες τουρσί, τυροπιτάκια, ντόπιο τυρί, λούζα, σκορδάτο λουκάνικο, ελιές, αγγουράκι) όλα δική της παραγωγή και κατόπιν φρουτάλια, κρέας σελινάτο, χοιρινό λεμονάτο, κατσικάκι λεμονάτο, κρέας κοκινιστό κλπ. Στην Τερέζα της Μυρσίνης, θα απολαύσεις τις αυθεντικές γεύσεις της Τήνου ενώ η ίδια θα σε κερδίσει με τη φιλοξενία της και τα χαμόγελα της ανοικτής καρδιάς της.

Παραδοσιακό καφενείο – μεζεδοπωλείο «Στον Πύργο»

Το παραδοσιακό καφενείο – μεζεδοπωλείο «Στον Πύργο» φτιάχτηκε από την οικογένεια Ρούσσουγια χάρη της μεγάλης κόρης τους Βαγγελίτσας. Η Βαγγελίτσα 24 ετών και σπουδαγμένη, όπως μας είπε χαρακτηριστικά, «στη Μαγειρική, Αρτοποιία, Ζαχαροπλαστική και Κοπή και Ανατομία κρέατος», πήρε δώρο από την οικογένειά της το σπιτάκι που έμεναν παλιά στην Αγία Τριάδα Αρκεσίνης στην Κάτω Μεριά της Αμοργού, – για να μετακομίσουν σ’ ένα πλαϊνό, μεγαλύτερο – και το 2015 αποφάσισε να κάνει κάτι δικό της στον αγαπημένο τόπο. Βέβαια στην προσπάθεια αυτή συμμετέχει όλη η οικογένεια και βεβαίως κι οι δύο μικρές της αδελφές, οι οποίες, παρ’ ότι είναι πρωτάκια του Δημοτικού, βοηθούν με καμάρι το όλο εγχείρημα!

Η ταβέρνα της παπαδιάς στην Κρήτη

Στο Βυζάρι  το μοναδικό ταβερνάκι-καφενείο του χωριού βρίσκεται,  λίγο μετά από το πανέμορφο Αμάρι. Εκεί στη στροφή της δημοσιάς, δίπλα σε μια φουντωτή μουριά συναντάμε, την «Στροφή της γεύσης». «Σφαλίσαν τα σπίτια άδειασε το Βυζάρι. Δε νεϊκεύει το χωριό! Το μαγαζί το βαστάμε χειμώνα-καλοκαίρι, έρχονται οι ντόπιοι για καφέ και κάποιοι ξένοι για φαγητό» λέει ο παπάς και καταλήγει γελώντας: «Εγώ είμαι δούλος του Κυρίου και υπάλληλος της παπαδιάς». Και ενώ περιμένεις να εμφανιστεί μια τυπική παπαδιά, βλέπεις να εμφανίζεται μια παρουσία χαρμόσυνη, όλο ενέργεια, σκέτη Τίνα Τάρνερ! Η Ελένη Σταυρουλάκη, η ταβερνιάρισσα ντυμένη πρόσχαρα σαν «παιδί των λουλουδιών», έξω από ψάλτης, μαγείρισσα και ταβερνιάρισσα εδώ και χρόνια είναι εθελόντρια πυροσβέστης και μάλιστα πρόεδρος των εθελοντών πυροσβεστών της Κρήτης.

Η ταβέρνα Γαλήνη στην Αστυπαλιά

Ο επισκέπτης που θα τολμήσει την βόλτα μέχρι το Βαθύ θα αποζημιωθεί συναντώντας ίσως το καλύτερο απάγκιο του νησιού. Πάνω στη προκυμαία βρίσκεται μοναχικό κτίσμα, η ταβέρνα Γαλήνη. Το όνομά της προφανώς είναι παρμένο από το συναίσθημα που σου προκαλεί το τοπίο. Ένα παραμυθένιο κτίσμα βαμμένο στα λουλακιά και στα λευκά με μια στεγασμένη μακρόστενη ταράτσα αντίκρυ στο γαλάζιο της πάντα ήρεμης λιμνοθάλασσας. Κάποιες γλάστρες με βασιλικά και με λουλούδια σπάνε την απόλυτη αίσθηση του λοιπού πετρώδους τοπίου. Η κυρά Σταυρούλα με ένα αρχοντικό πρόσωπο, παλεύει μόνη της να τα φέρει βόλτα και ο Λευτέρης, ένας Καλύμνιος ψαράς την εφοδιάζει καθημερινά με φρέσκα ψάρια. Σπεσιαλιτέ της η σουπιά με το μελάνι και το χταπόδι στιφάδο. Οι ρυθμοί είναι αργόσυρτοι, ίσως το ίδιο και το service, όταν έχει πολύ κόσμο τον Αύγουστο.

Η ταβέρνα της Ματίνας στη Νάξο

Στην  Κόρωνο  χειμώνα καλοκαίρι υπάρχει μια όαση ζωής, γιατί στην καρδιά του χωριού, μέσα σε ένα παραμυθένιο περιβάλλον, πνιγμένη στα λουλούδια και στο πράσινο και δίπλα στην πέτρινη βρύση, βρίσκεται κρυμμένη η όμορφη ταβέρνα της Ματίνας και του Σταύρου. Τα φαγητά που φτιάχνει η Ματίνα είναι πολλά και λαχταριστά, μαγειρευτά και το βράδυ ψήνουν και στη θράκα. Διάσημες οι τηγανητές πατάτες και υπέροχο το αρνί λεμονάτο με άνηθο. Οι πίτες πεντανόστιμες, οι ντόπιες -οι σεφουκλωτές- με σέσκουλα και μάραθο, και οι κολοκυθόπιτες με κολοκύθια, κρεμμυδάκι και μάραθο (ο μάραθος είναι ποτιστικός στο μποστάνι του κυρ-Σταύρου και βαστά όλο το χρόνο). Βέβαια η θεϊκή γεύση βρίσκεται  στο επιδόρπιο, στο ταψί με το μιλφέιγ-εκδοχή Ματίνας. Η κυρά Ματίνα, τριάντα πέντε χρόνια παντρεμένη με τον κυρ-Σταύρο, με τρία παιδιά και δύο εγγόνια, είναι η καρδιά της ταβέρνας. Αεικίνητη και πανταχού παρούσα, προσφέρει το ζεστό της χαμόγελο στους Έλληνες και ξένους, που κάθονται στα τραπέζια της ταβέρνας της.