Εννιά ταβέρνες στις Μικρές Κυκλάδες

Η μοναδική λύση για να νιώσει κανείς παλιομοδίτικα στις Κυκλάδες, δηλαδή διακοπές χωρίς αυτοκίνητα, πίεση, απαιτητικούς καταναλωτές και να περάσει σε ρυθμούς ανθρώπινους, αργόσυρτους και νωχελικούς, δεν έχει παρά να κατευθυνθεί στις Μικρές Κυκλάδες.

Λυτρωτικοί περίπατοι σε παλιά μονοπάτια, εξαγνιστικές πεζοπορίες για να φτάσει σε ειδυλλιακές αμμουδερές παραλίες, είτε ολιγόλεπτα ταξίδια με λάντζες για να κολυμπήσεις σε σμαραγδένια νερά. Ανθρώπινες σχέσεις, στιγμές χαλάρωσης, όπου το τίποτα γίνεται σημαντικό και σημαντικό τίποτα.

Τα έξι νησάκια που ανήκουν στο σύμπλεγμα των μικρών Κυκλάδων είναι η Δονούσα (14 τ.χλμ. και 130 κάτοικοι), το Πάνω Κουφονήσι (6 τ.χλμ. και 370 κάτοικοι ), το Κάτω Κουφονήσι (4 τ.χλμ. ακατοίκητο, αλλά επισκέψιμο από εναλλακτικούς που πολλές φορές στήνουν σκηνές στις ακροθαλασσιές), η Σχοινούσα (9 τ.χλμ. και 250 κάτοικοι), η Ηρακλειά (18 τ.χλμ. και 150 κάτοικοι) και η Κέρος (15 τ.χλμ. ακατοίκητη ως αρχαιολογικός χώρος).

Κύριο χαρακτηριστικό και των 6 νησιών μαζί με τις βραχονησίδες τους είναι ότι ανήκαν μέχρι μια περίοδο του 19ου αιώνα στην ιδιοκτησία της Μονής Χοζοβιώτισσας της Αμοργού και οι κάτοικοι ήταν ακτήμονες γεωργοί και κτηνοτρόφοι κι όταν τα κτήματα απαλλοτριώθηκαν οι κάτοικοι απέκτησαν την δική τους γη.

Σήμερα ο τουρισμός των Μικρών Κυκλάδων αναπτύσσεται ήπια σε μικρά ξενοδοχειάκια είτε σε καλόγουστα δωμάτια και είναι ο παράδεισος των εναλλακτικών διακοπών.

Τα νησιά έχουν πολλά κοινά γνωρίσματα -ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά τους είναι η φιλοξενία των κατοίκων και η φιλική ατμόσφαιρα στους επισκέπτες- αλλά και κάποιες διαφορές στην οργάνωση της κοινωνίας και της τοπικής οικονομίας, όπως ο μεγάλος αλιευτικός στόλος αλιευτικών στο Πάνω Κουφονήσι, η καλλιέργεια της φάβας στην Σχοινούσα ή η παραγωγή θυμαρίσιου μελιού στην Ηρακλειά.

Εννιά ταβέρνες στις Μικρές Κυκλάδες, ισομοιρασμένες στα πέντε μικρά νησάκια.

Δυο ταβέρνες στην Ηρακλειά, δυο στέκια στην Σχοινούσα, ένα στο Κάτω Κουφονήσι, δυο στο Πάνω Κουφονήσι και δυο στην Δονούσα.

Δονούσα

Καφενείο το Κύμα στη Δονούσα

Το καφενείο “Κύμα” του Νικήτα Μαρκουλή, δεσπόζει στο μικρό λιμανάκι της Δονούσας. Στο Κύμα κοντοστέκεται κανείς μόλις φθάσει με το βαπόρι γιατί είναι το πρώτο μαγαζί που θα συναντήσει. Εδώ θα πιεί τον πρώτο του στεριανό καφέ και από δω θα πάρει τις αναγκαίες πληροφορίες. Το Κύμα λειτουργεί από το 1948 και είναι το παλιότερο και το πιο δημοφιλές μαγαζί του νησιού.

Κεντρική προσωπικότητα του καφενέ όμως είναι η γυναίκα του Νικήτα, η κυρά Βαγγελιώ με τα εκφραστικά της μάτια και τις σταράτες κουβέντες, που είναι απίκο από τα χαράματα για να ετοιμάσει όλα τα μαγειρευτά της για το βράδυ. Παστίτσιο, αυτές οι πληθωρικές μερίδες της που τελειωμό δεν έχουν, οι κεφτέδες, το ερίφι πατατάτο κι άλλα πολλά… Όχι που δεν θα χάσει και τις ευκαιρίες της για κοινωνικό σχολιασμό!

Η κόρη του Μιχάλη στη Μερσίνη της Δονούσας

Στον οικισμό Μερσίνη (για δέκα σπίτια μιλάμε) 10 λεπτά με το αυτοκίνητο από το λιμάνι της Δονούσας, συναντάμε μια οικογενειακή ταβέρνα, την κόρη του Μιχάλη, σε ένα περιβάλλον απόλυτης ηρεμίας. Η θέα καταπληκτική προς το Αιγαίο πέλαγο, σ΄όλες τις εκδοχές, ήρεμου είτε φουρτουνιασμένου. Στην είσοδο της ταβέρνας θα δεις “Ψάχνοντας το Αιγαίο μ’ενα ποτήρι κρασί, και μια μελωδία από βιολί… Καλώς ορίσατε στην κόρη του Μιχάλη”

Πολλά ζαρζαβατικά προέρχονται από γειτονικά μποστάνια ενώ γευστικά ξεχωρίσαμε τον καβουρμά με τις αντιναχτές πατάτες και τα ντοματίνια, το σφουγκάτο με πατάτες και κολοκυθάκια, κομός (κομμός) σαγανάκι (πικάντικο ναξιώτικο τυρί) σερβιρισμένο με γλυκιά σάλτσα από σύκα, το ρακάδικο (άγριο κατσίκι) αργοψημένο στη ρακή με κυδωνάτες πατάτες σε πήλινο, χοιρινό ρόστο με κόκκινη σάλτσα και χοντρά μακαρόνια και άλλα πολλά παιγνιδιάρικα παιγνιδάκια.

Πάνω Κουφονήσι

Το Καλόφεγγο στο Πορί στο Πάνω Κουφονήσι

Είχα την τύχη να γνωρίσω τα Κουφονήσια τη δεκαετία του 1970. Δεν είχε φτάσει – ήρθε επί Πασόκ τα πρώτα χρόνια του 1980 – κι ο φωτισμός ήταν με τις λάμπες ασετυλίνης. Ποδαράτο παίρναμε σβάρνα τις παραλίες: Φοίνικας, Ιταλίδα και τέλος το Πορί. Παραλίες παραδεισένιες, γυμνισμός, αθώες εποχές. Στις μέρες μας, το εξωτικό Πορί έχει αλλάξει, κόσμος πολύς, σκάφη ουκ έστιν ο αριθμός, αλλά τελικά το κλίμα διατηρεί κάτι από το παρελθόν. Η παραλία ανοργάνωτη, χωρίς ίχνος ξαπλώστρας, κι όλων όσων ακολουθούν τη φιλοσοφία της ξαπλώστρας. Ο κόσμος με απλωμένα στην άμμο τα πολύχρωμα πανιά του, παιγνίδια στην παραλία, χαρούμενοι ανθρώποι!

Το Καλόφεγγο είναι το πιο εναλλακτικό από τα δυό ταβερνάκια του Ποριού. Η ατμόσφαιρα -παρ’ όλο τον κόσμο- θύμισε την Παράγκα της Μυκόνου το 1970. Εξαιρετικά καλόγουστος χώρος, οι πελάτες νέοι χαρούμενοι τύποι, οι περισσότεροι ξένοι (Ιταλοί-Γαλλοι-Ισπανοί), με τα μαγιό τους, ένα κλίμα πολύ χαλαρό, κι από την άλλη ένα σέρβις εξαιρετικό, μια αίσθηση πάστρας παντού, και μια πολύ καλή οργάνωση στο σέρβις με μια μεγάλη γκάμα με πειραγμένες ελληνικές και Μεσογειακές γεύσεις. Για χαλαρούς και καθόλου νευρωτικούς και τελειομανείς τύπους.

Οινοπαντοπωλείο του Αντώνη Μαύρου – Μέλισσα στο Πάνω Κουφονήσι

Κοντά στον Αγιο Γεώργιο, την μητρόπολη του χωριού, στα 1970 βρίσκονταν το οινοπαντοπωλείο του Αντώνη Μαύρου η “Μέλισσα”. Ένα μαγαζί όπου τα έβρισκες όλα: είδη παντοπωλείου, πάγο που έφερνε ο Σκοπελίτης από την Νάξο, αλλά και ψωμί αφού ο κυρ-Αντώνης είχε τον μοναδικό φούρνο στο νησί. Εποχές όταν δεν υπήρχε ακόμα ηλεκτρικό, τα σπίτια και τα μαγαζιά φωτίζονταν με λάμπες ασετυλίνης, η μουσική ήταν ζωντανή από βιολιά και λαγούτα και οι τουρίστες μετριόνταν στα δάκτυλα. Η “Μέλισσα” εκτός όλων των άλλων ήταν και μαγειρειό. Περιμένοντας να πιάσει το τηλεφωνείο τη γραμμή, έπινες και κανά ουζάκι με μεζέ, ή το βράδυ χαιρόσουν τις πίτες, τα μακαρόνια και τα ψαράκια της γυναίκας του κυρ-Αντώνη. Πόσο μάλλον τον χορό της μαζί του, όταν χορεύαν οι δυο τους μπάλο.

Άλλα προς το καλύτερο άλλα προς το χειρότερο. Έφυγε και το ζεύγος Μαύρου για το μεγάλο ταξίδι, σχεδόν μαζί πριν λίγα χρόνια. Τώρα τα κουμάντα στο μαγαζί τα κάνει ο Σταμάτης, ο γιος τους, το δε μαγαζί παραμένει όπως παλιά, μια σταθερή αξία στο μεταβαλλόμενο περιβαλλον, με μοναδική αλλαγή μια καλόγουστη πέργολα χρήσιμη για τη σκιά του καλοκαιριού. Από φαγητά ο Σταμάτης συνεχίζει να κάμει τις πεντανόστιμες πίτες της μάνας του (τυρόπιτες, σπανακόπιτες, πατατόπιτες, κολοκυθόπιτες), κατσικάκι κοκκινιστό, διάφορα μαγειρευτά και φυσικά ψαράκια.

Κάτω Κουφονήσι

Η ταβέρνα του Βενετσάνου στο Κάτω Κουφονήσι

Η ταβέρνα του Βενετσάνου είναι κυρίως στέκι των θερινών κατοίκων του Κάτω Κουφονησίου, δηλ. της κοινότητας των εναλλακτικών που ζουν σε σκηνές από λίγες μέρες ως και όλο το καλοκαίρι, και των ημερήσιων επισκεπτών, που αφού κάνουν το μπάνιο τους θέλουν να ανταμώσουν τους μόνιμους φίλους τους ή πάρουν μια γεύση απ’ αυτήν την ζωή αλλά και μια γεύση από την ατμοσφαιρα της ταβέρνας.

Ο χώρος της ταβέρνας η αποθέωση του αυτοσχεδιασμού και της αυτοκατασκευής. Παλιές ερειπωμένες κατοικιές, ή αυλές σκεπασμένες με δοκάρια, βάγια, τέντες, καλάμια. Χώρος ζεστός, φιλόξενος και εναρμονισμενος με το φυσικό τοπίο. Το προσωπικό είναι φιλικό, ευγενικό. Από φαγητά υπάρχει μιά βιτρίνα με πεντανόστιμα μαγειρευτά όπου πρωταγωνιστεί το κατσικάκι της Κέρου και μια σχάρα για το ψήσιμο των ψαριών που έρχονται κάθε πρωί με το καϊκι. Μουσικές από παρέες φτιάχνουν καταστάσεις απογειωτικές.

Σχοινούσα

Η ταβέρνα της κυρά-Ποθητής στην Σχοινούσα

Στη Χώρα της Σχοινούσας, βρίσκεται η ταβέρνα η Κυρά Ποθητή. Η οικογένεια της κυρά Ποθητής Κωβαίου είναι από τις μεγάλες των Σχοινουσών που άλλωστε δεν υπάρχουν και πολλές στο νησί (άλλες γνωστές οι Νομικοί, οι Σκαρλάτοι, οι Οικονομίδηδες, οι Κλαουδάτοι, οι Μάνηδες κλπ) και εκεί λοιπόν η κυρά-Ποθητή, στο τέλος του δρόμου, σέρβιρε επί χρόνια (από το 1990) με φροντίδα και μεράκι πιάτα με ντόπια προϊόντα από το περιβόλι, τη φάρμα και τη βάρκα τους.

Κάπου εδώ μπαίνει στην ιστορία η Τριανταφυλλιά ή Φιλίτσα Καραμανλή, με καταγωγή από τη Μικρά Ασία, που έφθασε στο νησί το 2005 και ερωτεύτηκε αυτό αλλά και τον μεγάλο γιό της κυρά Ποθητής, τον Αντώνη. Γεροδεμένη, χαμογελαστή με όμορφα μάτια και καλό χέρι στο μαγείρεμα, ήταν αυτή που μετέτρεψε τις τοπικές γεύσεις προς το πιο δημιουργικό και το αποτέλεσμα και στα δυό μαγαζιά ήταν εκρηκτικό. Εδώ και τέσσερα χρόνια η Φιλίτσα –που στο νησί έγινε Φιλιώ- μαγειρεύει το καλοκαίρι στη Σχοινούσα, πιάτα που δεν βρίσκεις εύκολα στις Κυκλάδες –ακόμα και στα γκουρμεδιάρικα εστιατόρια!

Το καφέ της Χαράς στη Σχοινούσα

Το καφενείο της Χαράς, ένας χώρος παλιός, κτίσμα αιγαιοπελαγίτικο, οι στρώσεις τους ασβεστώματος δεκάδες, η λουλακί λαδομπογιά μέχρι τη μέση του ύψους των τοίχων σε ανάγλυφους σοβάδες. Δοκάρια φίδες κι αυτά λουλακί. Διαφημιστική ταμπέλα του Τam-tam και άλλες της εποχής, ανεμιστήρας παλιός στο ταβάνι και πυροφάνια για φωτιστικά. Θύμησες από τα καφενεία των μικρών Κυκλάδων προ του 1983, όταν επί Γεννηματά σε πανηγυρική τελετή τα νησάκια ηλεκτροδοτήθηκαν.

Οι «καφετζήδες» νέα παιδιά, κι ο «κόσμος» του καφενείου αυτός που πρέπει. Στέκι της νεολαίας, ντόπιων και παραθεριστών, ανθρώπων που αγαπούν τον τόπο. Και ιστορίες ατελείωτες, κουβέντες καθημερινότητας για τα πράγματα που συνέβησαν σε μας και τους γειτόνους. Ένας ροφός που ξέφυγε, η κατσίκα που γέννησε, ο τρύγος που αργεί, η φάβα που βγήκε φέτος πιο πρώιμα. Ιστορίες βιωμάτων και γύρω από ένα τραπέζι με ρακές και μεζέδες, ντόπια τοματάκια, ξινομυζήθρα, κι η Λίλα Κλαουδάτου και ο Θοδωρής Νομικός μας διηγούνται τις ιστορίες τους.

Ηρακλειά

Η ταβέρνα της Ακαθής στην Ηρακλειά

Η ταβέρνα της Ακαθής είναι η παλιά ταβέρνα Περιγιάλι που βρισκόταν μόλις λίγα μέτρα από την παραλία του λιμανιού της Ηρακλειάς και τώρα μεταφέρθηκε πενήντα μέτρα πιο πάνω. Εδώ θα βρείτε εκτός από σπιτικά μαγειρευτά (κατσικάκι, χοιρινά ντόπια) ίσως τα μοναδικά ολόφρεσκα ψάρια και λιχουδιές της θάλασσας (πείνες-στρείδια-φούσκες), Θεού και καιρού επιτρέποντος.

Τα ψάρια είναι εξασφαλισμένα απο το καΐκι του άνδρα της Ακαθής, του Παναγιώτη Ρούσου, του Μιτσουλα (το παρατσούκλι) που έχει το μεγαλύτερο καϊκι του νησιού, την Παναγιά Ακαθή ένα τρεχαντήρι 15 μέτρων! Από μούτσος στο καΐκι η Ακαθή το 2001 αποφάσισε να γίνει ταβερνιάρισσα αξιοποιώντας τις ψαριές του ανδρός της και μαζί με την μοναχοκόρη της Αγαθής, Ευαγγέλια να φτιάξει ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ταβερνάκια των Κυκλάδων.

Araklia, το ταβερνάκι του Γιάννη Γαβαλά στην Ηρακλειά

Το αφιέρωμα στα ταβερνάκια των Μικρών Κυκλάδων καθυστέρησε, γιατί περιμέναμε πώς και πώς να ανοίξει ο Γιάννης Γαβάλας το ταβερνάκι του, στο πατρικό του σπίτι, ικανοποιώντας έτσι ένα όνειρο του χρόνων. Ο Γιάννης ένας από τους σεφ κόσμημα για την ελληνική γαστρονομία, δηλαδή με ισχυρή άποψη για την τοπικότητα και το ήθος της μαγειρικής, από τις 4-8-2019 βρίσκεται στο λόφο της Ηρακλειάς, 150 μέτρα από το λιμάνι, με τους μεζέδες του, τις τοπικές συνταγές του, τα τυράκια του από όλες τις Κυκλάδες και με φιλοδοξία να αφήσει το αποτύπωμα του, πλέον στα πάτρια εδάφη.

Το πατρικό σπίτι αποκαταστάθηκε, δημιουργήθηκαν όμορφοι χώροι μέσα και έξω σε αυλιδάκια, εγώ ξεχώρισα το μπαλκονάκι που ελέγχει την είσοδο του λιμανιού της Σχοινούσας. Θαύμασα την οργάνωση της κουζίνας, την θέα από τις βεραντούλες, και μοιράστηκα τον ενθουσιασμό του σεφ και της ομάδας του, γιατί επιτέλους, 2 ετών εργασίες φτάσαν στο τέλος τους. Γιάννη καλοτάξιδο το ταβερνάκι, η Araklia, είμαι σίγουρος πως θα προσφέρεις πολλές χαρές στους επισκέπτες σου στο νησί και φυσικά στον εαυτό σου και την παρέα σου! Το μενού μια μέρα πριν ανοίξει ήταν κρυφό… απλώς μου προσεφέρθησαν δυο μεζέδες μούρλια και πιστεύω πως ό,τι παρουσιαστεί από την Τρίτη, θα είναι εξίσου απογειωτικό.

Επίλογος – οδηγίες προς ναυτιλομένους

Τα ταβερνάκια τελειώσαν, σας εύχομαι καλά τσιμπούσια… απολαύστε την χαλαρότητα των Μικρών Κυκλάδων, κι έχετε τις αισθήσεις σε ετοιμότητα, μην χάσετε εικόνες όπως και αυτή, όπου συκιά απεφάσισε να γίνει ο φρουρός της εγκαταλειμμένης κατοικιάς.

Το σπίτι ερήμωσε, βούληξε τμήμα της στέγης, πέσαν κατά γης τα παραθυρόφυλλα και η πόρτα στο κατώφλι.

“Τα σπίτια που είχα μου τα πηραν.
Έτυχε νά ναι τα χρόνια δίσεχτα πόλεμοι, χαλασμοί, ξενιτεμοί…
Ξέρεις τα σπίτια πεισματώνουν εύκολα, σαν τα γυμνώσεις.“

Γιώργος Σεφέρης

Κάπως έτσι πεισμάτωσε και η συκιά που φούντωσε και σκέπασε την είσοδο του σπιτιού, για να σώσει την τιμή του και να περισώσει τα τελευταία ενθύμια του.

Ηρακλειά 3-8-2019, τελειώνοντας το άρθρο μου για τις ταβέρνες των Μικρών Κυκλάδων!