Τόπος – Ιστορία Αμοργού

Η Αμοργός είναι ένα  Κυκλαδονήσι σχετικά μεγάλο και μακρόστενο. Παρ’ ότι η έκτασή της είναι 121 τετραγωνικά χιλιόμετρα, μεγαλύτερη των κοντινών της νησιών (η Μύκονος είναι 105 τ.χιλ. και η Σαντορίνη 75 τ.χιλ) η Αμοργός έχει πληθυσμό μόλις 1800 άτομα (με βάση την απογραφή του 2011) δηλαδή το ένα περίπου δέκατο του πληθυσμού των παραπάνω νησιών.

Κύριος λόγος γι’ αυτό, είναι το ορεινό  της τοπίο και φυσικά, η μικρή και μετρημένη τουριστική  ανάπτυξη.  Η γεωφυσική διαμόρφωση δημιούργησε ενότητες κατοικήσιμων  τόπων, την Κάτω Μεριά, τη Μέσα Μεριά και την Πάνω Μεριά ενώ η Μεγάλη Στράτα ήταν ο δρόμος που ένωνε τη Χώρα με την Πάνω Μεριά.

Σήμερα, μετά την διάνοιξη του δρόμου Χώρας-Αιγιάλης το 1991, η Μεγάλη Στράτα έγινε ένα μοναδικό περιπατητικό μονοπάτι. Η Αμοργός πήρε το όνομά της από το φυτό αμοργίς, ένα είδος λιναριού από το οποίο φτιάχνονταν οι «άλικοι αμοργίδες», χιτώνες της Αμοργού. Διαθέτει δύο φυσικά λιμάνια, τα Κατάπολα επίνειο της Χώρας της Αμοργού και την Αιγιάλη.

Οι κάτοικοι ασχολούνται παραδοσιακά με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία. Η Αμοργός αποτελεί ιδανικό προορισμό για πεζοπορία. Υπάρχουν μονοπάτια που οδηγούν τον επισκέπτη σε τοπία εξαιρετικής -ήρεμης ή άγριας- ομορφιάς.

Σημαντικότερο τοπόσημο της περιοχής είναι το μοναδικής αρχιτεκτονικής μοναστήρι της Παναγιάς της Χοζοβιώτισσας και στην σύγχρονη εποχή το σημαντικότερο χρονικό ορόσημο είναι το 1988 όταν το νησί απέκτησε διασημότητα χάρη στο «Απέραντο Γαλάζιο», μια ταινία του Λικ Μπεσόν που σκηνές της γυρίστηκαν στα γαλάζια νερά της Αγίας Άννας, κάτω από τα άγρια βράχια της Χοζοβιώτισσας και έκαναν το νησί περιζήτητο κυρίως σε Γάλλους ταξιδευτές.

Ιστορικά στην Αμοργό συναντάμε ίχνη ανθρώπινης παρουσίας από τα τέλη της 4ης χιλιετίας π.Χ. Κατά την αρχαιότητα η Αμοργός γίνεται ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του Κυκλαδικού πολιτισμού. Μινώα, Αρκεσίνη, Θολάρια, Αιγιάλη, ήταν κατά την αρχαιότητα οι σπουδαιότερες πόλεις του νησιού. Στους Ρωμαϊκούς χρόνους ήταν τόπος εξορίας, κάτι που συνεχίστηκε κατά καιρούς μέχρι και τον 20ό αιώνα όταν την επταετία της ελληνικής χούντας (1967-1974) δημοκράτες που εναντιώθηκαν στη χούντα των συνταγματαρχων εξορίστηκαν στην Αμοργό, μεταξύ άλλων κι ο επιχειρηματίας Βαρδής Βαρδινογιάννης.

Μετά την επανάσταση του 1821 η Αμοργός ενσωματώθηκε στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος, μάλιστα μια επιγραφή στο σχολείο αναφέρει ότι – το σχολείο – ιδρύθηκε στις 21/6/1826 με χρήματα της Ιεράς μονής Χοζοβιώτισσας, γεγονός που αποδεικνύει ότι στην Αμοργό λειτούργησε ένα από τα πρώτα εκπαιδευτήρια της ελεύθερης Ελλάδας.

Η Αμοργός είναι σήμερα ένα Κυκλαδονήσι απείραχτο από τον μαζικό τουρισμό, όπου θα συναντήσει κανείς εντυπωσιακά μοναστήρια και πάμπολλα ξωκλήσια διάσπαρτα στην αμόλυντη από την οικοδομική ανάπτυξη αμοργιανή ύπαιθρο, αυθεντικά χωριά, πανέμορφα καφενεία, παλιά μονοπάτια, μια δυναμική κτηνοτροφία και ανθρώπους με το χαμόγελο στα χείλη, που τραγουδούν, γλεντούν και συμμετέχουν σε δεκάδες τοπικά πανηγύρια και γιορτές.

Η «καλημέρα» στην Αμοργό λέγεται συνοδεία ψημένης ρακής, στα καφενεία κερνούν ρακόμελα και με την πρώτη ευκαιρία στήνουν αυτοσχέδια μουσικά γλέντια, στα ταβερνάκια σερβίρουν τοπικά φαγητά, ενώ στην ύπαιθρο ο αέρας μυρίζει θυμάρι, φλισκούνι και φασκόμηλο, τα ασπρισμένα εκκλησάκια λαμπυρίζουν στο φως του Αιγαίου.

Τα κατσίκια ακολουθούν αμέριμνα τις καθημερινές πορείες τους στις βουνοπλαγιές ή και στη μέση των δρόμων, ενώ στα θρυλικά αμοργιανά πανηγύρια το πατατάτο μαγειρεύεται σε καζάνια 300 κιλών και οι ζυγιές του βιολιού και του λαγούτου παίζουν το “Αμοργιανό μου πέραμα νάχεις καλό ξημέρωμα” ή “Είναι όμορφα σου λέω όταν χαράζει στο Αιγαίο” ή “Αμοργιανό είναι το νερό Αμοργιανή κι η βρύση, Αμοργιανή είν’ κι η κοπελιά που πάει να γεμίσει”.

Αφήσαμε ως τελευταίο σχόλιο μια προσωπική εκτίμηση. Η Αμοργός δεν είναι εύκολη, δεν έχει κραυγαλέες ομορφιές, απέραντες παραλίες τραβηχτικές για θαλασσινά σπορ. Το τοπίο της έχει μια ανεπανάληπτη ενέργεια, για όσους την αντιλαμβάνονται και οι άνθρωποί της είναι περήφανοι για τον τόπο τους, άλλωστε “έχουν γνώσιν οι φύλακες” του νησιού.

Το νησί δεν κινδυνεύει από τους σύγχρονους κινδύνους, δεν σηκώνει την ελαφρότητα του mainstream και των επιπόλαιων trends. Γιατί η άγρια  Αμοργός  εξημερώνει τους “πολιτισμένους” ανθρώπους.

Η Αμοργός είναι ιδέα, είναι κάτι το μοναδικό, όπως μοναδική ήταν η “Αμοργός”, η (μοναδική) ποιητική συλλογή του Νίκου Γκάτσου που παρουσιάστηκε το 1943,  έτσι χωρίς να υπάρχει ιδιαίτερη  σχέση με το νησί. Kαι από αυτή την συλλογή διαλέγω πέντε στιχάκια – και μια φωτογραφία όλο δροσιά, χαρά και αθωότητα – που εκφράζουν τα συναισθήματά μου για το εν λόγω νησί:

«Πόσο πολύ σε αγάπησα εγώ μονάχα το ξέρω,

εγώ που κάποτε σ’ άγγιξα με τα μάτια της πούλιας

και με τη χαίτη του φεγγαριού σ’ αγκάλιασα

και χορέψαμε μεσ’ τους καλοκαιριάτικους κάμπους,

πάνω στην θερισμένη καλαμιά».