Καθημερινή ζωή στην Ικαρία

Η Ικαρία είναι ένα νησί μυθικό, με πανέμορφη φύση, παραλίες με κρυστάλλινα νερά, με υπερήφανους και ιδιόρρυθμους κατοίκους, ένδοξη ιστορία, αριστερό παρελθόν και παρόν, τον φημισμένο από την αρχαιότητα πράμνειο οίνο και με τα ξακουστά πανηγύρια της. Ένας τουριστικός προορισμός που για την καθημερινή ζωή των κατοίκων του έχει χυθεί πολύ μελάνι και όπου οι πραγματικότητες αναμειγνύονται με τους μύθους.

Τι συμβαίνει στον Χριστό στις Ράχες και αλλού, όπου τα καταστήματα παραμένουν ανοιχτά after hours; Γιατί είναι το μοναδικό νησί όπου σε όλα τα πανηγύρια του πληρώνεις για να φας; Ποια είναι η ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση των Ικαριωτών και πού οφείλεται η κοσμοθεωρία τους; Πώς συμβιβάζεται η θρησκευτικότητα με την κομμουνιστική ιδεολογία των κατοίκων του νησιού;

Τα γενικά αυτά ερωτήματα συνδυάζονταν με πτυχές τις καθημερινότητας, που προκαλούσαν την αθηναϊκή νοοτροπία.

Π.χ. έχοντας τελειώσει μια επίσκεψη σ’ ένα καφενείο, στην πόρτα επάνω, μας προέτρεψε η ιδιοκτήτης: «Πηγαίνετε και στο απέναντι καφενείο, είναι και αυτό πολύ όμορφο». Εκπλήσσομαι και ερωτώ «Είναι συγγενής σας;», ρωτάω με καχυποψία και παίρνω την απάντηση: «Όχι, απλώς είναι πολύ όμορφο».

Η σ’ ένα πρακτορείο πήγα για εισιτήριο και μου είπαν, αν θέλω να αποφασίσω αργότερα μπορώ να πάω σ’ ένα άλλο κοντινό πρακτορείο.

Ωσάν όλη η Ικαρία να είναι μια οικονομική οντότητα…!!!

Ή πίνοντας καφέ σ’ ένα καφενείο στην Πλαγιά έμαθα ότι οι γυναίκες όλον τον προηγούμενο αιώνα, σύχναζαν στα καφενεία ισότιμα με τους άνδρες!

Τα ερωτήματα μου επεχείρησε να μου τα λύσει ο Φίλιππας Καρίμαλης ένας πυροσβέστης, μουσικός, γλεντιστής και ιδιαίτερα σκεπτόμενος και κοινωνικά ευαισθητοποιημένος Ικαριώτης. Χαμογελώντας, ξεκίνησε με το μανιφέστο της ικαριώτικης φιλοσοφίας:

«Αφού περνάμε καλά μ’ αυτά που έχουμε, γιατί να σκοτωνόμαστε για να βγάλουμε περισσότερα;».

Τόσο απλά; Πρώτη μου φορά, τόσο συμπυκνωμένα και με τόση σαφήνεια, άκουσα αυτό για το οποίο ολόκληρος ο δυτικός καταναλωτικός κόσμος βασανίζεται και δεν μπορεί να βρει το γιατρικό. Από κει και πέρα η συζήτηση οδηγήθηκε στην ιστορία, στις ασχολίες των κατοίκων και στην κοινωνική οργάνωση του νησιού.

«Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του νησιού σε σχέση με την ιδιοκτησία ήταν ότι ο κλήρος ήταν μοιρασμένος ισότιμα στους κατοίκους. Στην Ικαρία δεν υπήρχαν μεγαλοτσιφλικάδες ή ακτήμονες. Όλοι είχαν τη γη τους. Γι’ αυτόν το λόγο δεν υπήρχαν και εργάτες που να ξενοδουλεύουν. Όταν κάποιος είχε ανάγκη για εργατικά χέρια, είτε για κάποιο έργο, π.χ. να χτίσει το σπίτι του, για μια αβαρία ή για κάποιες βιαστικές γεωργικές εργασίες, προσέτρεχε για βοήθεια στους γείτονες, οι οποίοι πρόθυμα του την έδιναν, και αυτοί με τη σειρά τους, όταν το καλούσε η ανάγκη, ζητούσαν επίσης βοήθεια. Αυτή η αμοιβαία αλληλοϋποστήριξη, «τ’ ανεβούθιο» ή «αλλαξά», όπως το λένε στην Ικαρία, ήταν ένας από τους κοινωνικούς θεσμούς που υπάρχουν από τα παλιά χρόνια. Σπάνια κυκλοφορούσε χρήμα στο νησί, αφού οι περισσότερες συναλλαγές γίνονταν με ανταλλαγές αγαθών και εργασίας. Λέγεται ότι, όταν έρχονταν επισκέπτες στο νησί, τους αφαιρούσαν τα χρήματα, για να μη μολυνθούν οι ντόπιοι από τη λογική του χρήματος, και τους τα επέστρεφαν όταν αναχωρούσαν. Τους χάριζαν ό,τι επιθυμούσαν – μπορεί να μην επωφελούνταν το νησί, αλλά το χρήμα δεν πέρναγε. Γι’ αυτό κι ο Κάρολος Μαρξ μίλησε στα βιβλία του για το κοινωνικό σύστημα της Ικαρίας».

Έπεσα με τα μούτρα στο διάβασμα στα Λαογραφικά της Ικαρίας και πολύ γρήγορα διαπίστωνα τα εξής: στα μέσα του 19ου αιώνα ο Γάλλος κοινωνιολόγος Ετιέν Καμπέ (1788-1856) γράφει το περίφημο βιβλίο του Voyage en Icarie, όπου περιγράφει ένα ιδιόρρυθμο σοσιαλιστικό σύστημα, βασισμένο στα πρότυπα της ικάριας πολιτείας. Δεν αποκλείεται ο Μαρξ να τον συνάντησε και να εντυπωσιάστηκε από τις πληροφορίες που έλαβε από τον συνάδελφό του.

Όσον αφορά το θέμα της ιδιότυπης λειτουργίας των καταστημάτων στο νησί, αυτό έχει σχέση με τις πολλαπλές ασχολίες που έχουν οι Ικαριώτες και με το πότε αδειάζουν από τις δουλειές τους για να πάνε να τα ανοίξουν. Αποτέλεσμα: τα after hours μαγαζιά της Ικαριάς ανοίγουν γύρω στα μεσάνυχτα, για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των ντόπιων, αφού κι αυτοί πολύ αργά έχουν γυρίσει από τα χωράφια και τις ασχολίες τους κι εκείνη την ώρα πάνε για να ψωνίσουν τα χρειαζούμενα.

Φεύγοντας από το νησί, παρέμενα εντυπωσιασμένος από το δαιμονισμένο πάθος των Ικαριωτών να διασκεδάζουν και να γλεντούν στα πανηγύρια τους. Κυρίως όμως από το γεγονός ότι αυτή η στάση αντανακλά έναν τοπικό πολιτισμό που ανέπτυξε εξαιρετικές δομές κοινωνικής οργάνωσης με θεμέλια την κοινωνική συνοχή, την εναλλακτική επιχειρηματικότητα και τον αντικαταναλωτικό τρόπο ζωής∙ και για ένα λόγο παραπάνω, ότι όλες αυτές οι κοινωνικές συμπεριφορές βρίσκονται σήμερα στο επίκεντρο των διεθνών τάσεων της εναλλακτικής οικονομίας και των εναλλακτικών κοινωνιών, που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της διεθνούς κρίσης.

Ίσως η Ικαρία κάτω από ορισμένες συνθήκες και μ’ ένα επεξεργασμένο σχέδιο να μπορέσει δύο αιώνες μετά από το Voyage en Icarie, να ανανεώσει το μύθο της και, πρωτοπορώντας θεωρητικά και πρακτικά, να γίνει ένα παγκόσμιο κέντρο προβληματισμού των εναλλακτικών πολιτικών και δράσεων.