Οι γυναίκες γαστρονομίας της Πάρου είτε σε μεγάλη ηλικία, είτε σε ώριμη, ή νέες με όνειρα και θέληση, προέρχονται  από όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων της γαστρονομίας. Αγρότισσες, κτηνοτρόφοι, τυροκόμοι, μελισσοκόμοι, στην τυποποίηση και στο εμπόριο αγροδιατροφικών προϊόντων και τέλος δεινές μαγείρισσες, εκτός της δουλειάς τους, έχουν οικογένειες, παιδιά και εγγόνια, και είναι πρότυπα επαγγελματισμού, εκπροσωπώντας τις δεκάδες παρόμοιες  γυναίκες που από την μια πλευρά στηρίζουν τον θεσμό της οικογένειας και της γυναικείας επιχειρηματικότητας και από την άλλη, πασχίζουν να δώσουν αξία στην Παριανή γη, και νόημα στους κατοίκους της.

Ας τις γνωρίσουμε αναλυτικότερα:

 

Η Ηλιάδα των Λευκών

Και εκεί ανάμεσα στις ξερολιθιές και στα λιθόκτιστα κτίσματα, το βασίλειο της πέτρας, ανάμεσα τους ξεδοντιασμένους ανεμόμυλους θα συναντήσει κανείς την Ηλιάδα, όχι τη γνωστή Ιλιάδα του Ομήρου με Ι, αλλά με Η από το Ηλίας. Ένας βράχος ζωής αφού από το 1940, τη χρονιά που γεννήθηκε, μέχρι τις μέρες μας, τη ζωή της θα πρέπει να βρεθεί ένας σύγχρονος Όμηρος να την εξιστορήσει. Ορφανή από τη γέννα από μάνα και πατέρα και παντρεμένη από τα 16, έκανε 6 γέννες έχασε 2 παιδιά,  τώρα έχει τέσσερις γιούς, 9 εγγόνια και 5 δισέγγονα, κι όλη της η ζωή είναι στα κτήματα στα ζώα. Δεν έχει λείψει ούτε μια μέρα, εκεί με τους βοριάδες, εκεί με τις βροχές, εκεί με τα χιόνια. Πρώτα ξεκινά με τα μοσχαράκια που τα ταΐζει αλεσμένο καλαμπόκι και φρέσκο νερό. Κατόπιν πάει να αρμέξει τα κατσίκια, για να έλθει ο γιός της ο Μιχάλης και να πάει το γάλα για τυροκόμηση, στο τυροκομείο του Συνεταιρισμού της Πάρου, που φτιάχνει νόστιμες γραβιέρες. Μα η μεγάλη της χαρά είναι τα κατσικάκια!

 

Χαρούλα της Μάρπησσας

Σε μια πλατεΐτσα της Μάρπησσας όπου συναντώνται τέσσερα σοκάκια, κάτω από δυο μουριές που το καλοκαίρι κάνουν μια τεράστια σκιά, και πάνω από τα σκαλάκια που κατεβαίνουν προς τη δημοσιά, το περιβάλλον θυμίζει σκηνή αρχαίου θέατρου. Η πλατεία, προστατευμένη από τους βοριάδες και τα μελτέμια, δίνει μια θέα-φυγή προς τα νότια, το Πίσω Λιβάδι και τη θάλασσα, ενώ μια λαϊκή τοιχογραφία στο κέντρο της, με θέμα την ταβέρνα της Χαρούλας, γίνεται ακόμα λαϊκότερη με τις ετήσιες συντηρήσεις και επεμβάσεις της μαγείρισσας. Ιδιοκτήτρια και μαγείρισσα της ταβέρνας είναι η κυρά Χαρούλα Πατέλλη με καταγωγή από το νησί της Ηρακλειάς, που ξεκίνησε τα μαγειρέματα το 1977 με τα κλασσικά ελληνικά φαγητά και κάποιες ντόπιες συνταγές. Η ταβέρνα της Χαρούλας έχει κλείσει αισίως τα 40 χρόνια και είναι από τις πλέον γνωστές του νησιού.Οι τυπικές συνταγές της Χαρούλας είναι η μαραθόπιτα, οι κεφτέδες, αληθινοί ή ψεύτικοι (κολοκυθοκεφτέδες, ντοματοκεφτέδες, μελιτζανοκεφτέδες) και τα κοκκινιστά της (κόκορας, κουνέλι, προβατίνα), χωρίς να της λείπουν οι μουσακάδες, τα παστίτσια και τα γεμιστά.

 

Μαρία Σταματίου στην Ταβέρνα της Κατσουνά στην Σάντα Μαρία

Μια από τις πλέον δημοφιλείς και αυθεντικές ταβέρνες της Πάρου είναι η ψαροταβέρνα Κατσουνά. Πίσω ακριβώς από την παραλία της μικρής Σάντα Μαρία, η κυρία Μαρία Σταματίου από το 1993, μαζί με τις 2 κόρες της έχει μετατρέψει την αυλή του παλιού αγροτικού σπιτιού της σε ταβέρνα. Και με δυο κουβέντες μιλάμε για την αυλή των θαυμάτων, γιατί διακόσια μέτρα από την παραλία, μιας από τις πλέον κοσμικές παραλίες του νησιού (εκατό ευρώ η ομπρέλα για την πρώτη γραμμή πάνω στην θάλασσα… ήρθαν κι αυτά βλέπετε στο νησί…) συναντάς, χωρίς άλλο, την Ελλάδα του 1960. Στον μαγικό αυτόν κήπο, μια όαση της αυθεντικής ζωής της Πάρου, το μόνο που έχει αλλάξει στην ταβέρνα της Κατσουνά είναι ότι θα πρέπει να κλείσεις δυο τρεις ημέρες πριν για να κρατήσεις τραπέζι. Είναι ο μόνος συμβιβασμός που έχει κάνει στους νέους καιρούς. Εκτός των πρώτων ψαριών που εδώ ψήνονται με μαεστρία, υπάρχουν και κρέατα παραγωγής τους, αφού δίπλα στον λόφο η οικογένεια εκτρέφει ζώα, γουρούνια, κατσίκια, κοκόρια και κοτόπουλα, τα οποία μαγειρεύονται ποικιλοτρόπως.

 

Μαρία του Καλλιτεχνικού καφενείου στον Πρόδρομο

Η Μαρία είναι τ’ αφεντικό στο Καλλιτεχνικό Καφενείοτου Πρόδρομου. Κι αν τον χειμώνα, όταν ξεμένει η Πάρος από επισκέπτες, η βασική κίνηση είναι οι καφέδες, οι πορτοκαλάδες, τα ουζάκια του ανδρών που παίζουν τάβλι, κάποια φαγάκια το Σαββατοκύριακο. Το καλοκαίρι το καφενείο μεταμορφώνεται και η χρυσοχέρα Μαρία μόνη της μαγειρεύει, παίρνει τις παραγγελίες, βγάζει τους λογαριασμούς, με τη βοήθεια του Αντώνη προλαβαίνει τα πάντα. Οι μεζέδες πολλοί και ιδιαίτεροι. Ξεχωρίζουν η σουπιά με μάραθο, τα γεμιστά καλαμαράκια, το μαγειρευτό χταπόδι, η τηγανιά, τα συκωτάκια, αλλά και η καθημερινή ρεβιθάδα. Άλλες φορές πάλι γίνονται αυτοσχέδια γλεντάκια, γιατί κι οι δυό τους κατέχουν από μουσική και τραγούδι. Στο Καλλιτεχνικό καφενείο του Πρόδρομου, ζει κανείς στιγμές από άλλες εποχές. Και χάρη σ’ αυτό, ο κόσμος που το επισκέπτεται γνωρίζει και ερωτεύεται τον Πρόδρομο.

 

Κατερίνα η τυροκόμος από την Μάρπησσα

Ένα νέο τυροκομείο, το «Πάριον τυροκομείο» πάνω από τους λόφους του Λογαρά, είναι το εγχείρημα μιας νέας γυναίκας, επιστήμονα, της Κατερίνας Μόσχου που μετά τις σπουδές της στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, και τις εργασιακές της εμπειρίες – δούλεψε σε αναγνωρισμένες γαλακτοβιομηχανίες σε Ελλάδα και Κύπρο σε  θέσεις όπως διευθύντρια ποιοτικού ελέγχου – αποφάσισε να ικανοποιήσει το όνειρό της και να επιστρέψει στην Πάρο όχι για διακοπές αλλά για να φτιάξει τη ζωή της! Η Κατερίνα τα κάνει όλα μοναχή της. Από τα χαράματα τυροκομεί και από το μεσημέρι ξεκινάει τις παραδόσεις. Τον πρώτο χρόνο είχε δυο πελάτες, τώρα με το φορτηγάκι της γυρίζει όλη την Ανατολική Πάρο και κάνει τις διανομές σε προμηθευτές και σε καταστήματα. Τα προϊόντα της είναι ανάρπαστα. Όσο για τα όνειρά της… τροφοδοτούνται καθημερινά από την αγάπη και τον σεβασμό που της τρέφουν οι συμπατριώτες της, από το πάθος της για την δουλειά της, και φυσικά από τη δύναμη που της δίνει η θέα του πελάγου…

 

Ελισάβετ Βογιατζή, η μελισσοκόμος από τον Κώστο

Σπουδαγμένη η Ελισάβετ Βογιατζή στο Πολυτεχνείο Αθηνών στα εφαρμοσμένα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες και ο σύζυγός της Άγγελος ειδικός εφαρμογών πληροφορικής και λογιστικής, θέλοντας να ζήσουν μια νέα ζωή, αποφάσισαν το 2013 να εγκατασταθούν στην Πάρο και να αναλάβουν την μελισσοκομική μονάδα που επί 30 και πλέον χρόνια έχει ο Δημήτρης Μπογιατζής, πατέρας της Ελισάβετ και πρόεδρος για χρόνια των μελισσοκόμων του νησιού. Πριν εγκατασταθούν στο νησί σπούδασαν στο Ινστιτούτο Γεωπονικών Επιστημών Μελισσοκομία, Μελισσοθεραπεία και Φυσικά Καλλυντικά. Οι σπουδές αυτές, η βοήθεια των καθηγητών τους μαζί με την πολύχρονη εμπειρία των γονιών της Ελισάβετ – που κατέχουν τόσο την τέχνη της μελισσοκομίας όσο και το περιβάλλον του νησιού – αποτέλεσαν την βάση για το νέο τους εγχείρημα. Να τυποποιήσουν μέλι, βασιλικό πολτό και κεραλοιφές με το brand name “Εκ Πακτίας”. Και τα κατάφεραν!

 

Θεοδώρα Λουκή από το Αrsenis delicatessen

H Θεοδώρα, 6 χρόνια μικρότερη από τον αδελφό της Αρσένη Λουκή, από μικρή έστεκε κοντά του. Είτε όταν ξενοδούλευε, είτε όταν έφτιαξε ο Λουκής την δικιά του «παράγκα» με την παραγωγή του στο ποτάμι της Νάουσας, τα καλοκαίρια που δεν είχε σχολείο δούλευε μαζί του και έκοβε αποδείξεις, έδινε παραστατικά, βαστούσε το ταμείο. Το 2015 αποφάσισαν ο Αρσένης να ασχοληθεί μόνο με την παραγωγή και την χοντρική και η Θοδώρα να αναλάβει τα δικά τους καταστήματα, τα Arsenis delicatessen. Πρώτη προτεραιότητα έχουν τα ντόπια προϊόντα, όλες οι παραγωγές του Αρσένη, τα ζαρζαβατικά του, τα φρούτα του, η κάππαρη, η σούμα του, ακολουθούν τα προϊόντα της Πάρου (τυροκομικά, μέλια, κρασιά, τσάγια του βουνού και βοτάνια), κατόπιν μια βεντάλια με προϊόντα από το Αιγαίο: ζυμαρικά από το χιώτικο κελάρι, λούζες από την Τήνο, σύκα σαμωτά και λουκούμια από την Σύρο, ποικιλία τυριών από την Νάξο, κάθε λογής παξιμάδια, αρτοσκευάσματα, ζυμαρικά και φρούτα από την Κρήτη, τυροκομικά απ’ όλη την Ελλάδα,  πυχτόγαλο Χανίων, κρασοτύρι από την Κω, μαστέλο Χίου, λαδοτύρι Μυτιλήνης, και μετά ακολουθεί όλη η Ελλάδα!

 

Xρυσούλα Κρητικού στις Λεύκες της “Συντροφιάς”

Η οικογένεια Κρητικού έχει μια μακρινή παράδοση με την γαστρονομία των Λευκών.  Από το 1904 είχε πρωτανοίξει στις Λεύκες φούρνο ο προπάππους Κρητικός, ενώ από 1971 ως το 1999 επί τριάντα χρόνια περίπου, ο Στρατής Κρητικός έβγαζε καθημερινά τα περίφημα λευκιανά καρβέλια. Ο Στρατής, σημαντική προσωπικότητα των Λευκών, απέκτησε με τη γυναίκα του Μαριγούλα 6 παιδιά και δεκάδες εγγόνια. Τον νέο φούρνο του χωριού, ανέλαβαν τα παιδιά των Αντώνη, εγγόνια του Στρατή, ο Στρατής και ο Δημήτρης,  ενώ η Χρυσούλα αδελφή του Αντώνη, στην είσοδο των Λευκών, πάνω στη δημοσιά, έφτιαξε το “Ταβερνάκι της Συντροφιάς” που εδώ και 20 περίπου χρόνια, σερβίρει ελληνική κουζίνα. Βοηθοί της τα παιδιά της, κυρίως οι λαμπρές και χαρούμενες κόρες της, η Μαρία και η Βαρβάρα, γιατί είναι αλήθεια ότι στο στέκι της Χρυσούλας, περισσεύουν τα χαμόγελα και η καλή καρδιά γι’ αυτό και είναι αγαπημένο στέκι μου στην Πάρο. Από φαγητά, η Χρυσούλα μαγειρεύει όπως και η μάνα της, υλικά διαλεχτά, απλόχερες μερίδες, οικογενειακή φροντίδα,  ανασταίνει στερεότυπα ελληνικά πιάτα και τους δίνει μυθική διάσταση, όπως π.χ. ο μουσακάς, τα παπουτσάκια,  και τα ρεβίθια.

 

Κατερίνα Παπαδημητρίου – καλλιεργητής βοτάνων στην Αλυκή

Ο Καμάρανθος  είναι ένα αγρόκτημα 23 στρεμμάτων στο Καμάρι της Αλυκής,  που συγκεντρώνει και παρουσιάζει το φυτικό πλούτο του κυκλαδικού οικοσυστήματος. Εκτός των 200 περίπου τύπων αυτοφυών βοτάνων που υπάρχουν στο κτήμα και ενός προϋπάρχοντος παλιού αμπελιού, έχουν φυτευτεί και καλλιεργούνται με τους κανόνες οργανικής και αειφόρου γεωργίας μια σειρά από παραδοσιακά αγροτικά προϊόντα. Σ’ ένα τοπίο που θυμίζει την Πάρο των παλιών δεκαετιών, όπου η γη ήταν ιερή, κάρπιζε και δεν προοριζόταν για οικόπεδο, η Κατερίνα Παπαδημητρίου Τσάβαλου, άφησε πίσω της μια καριέρα στον δημόσιο τομέα και την Ευρωπαϊκή Ένωση, και φύτεψε ελιές, ροδιές, συκιές, χαρουπιές, ακακίες και 4.500 ρίζες βοτάνων. Στόχος της ήταν να δημιουργήσει ένα επισκέψιμο αγρόκτημα, ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να δει από κοντά τις καλλιέργειες, την επεξεργασία και τα φυτά της Πάρου, όπως π.χ. το φλισκούνι, το θυμάρι, τη μέντα, το φασκόμηλο, τη μέντα, το μελισσόχορτο, και βέβαια να γνωρίσει τις θρεπτικές και οργανοληπτικές ιδιότητες καθενός από αυτά, εμπλουτίζοντας τις γνώσεις του από τα βότανα που τόσο νοστιμίζουν την Μεσογειακή και ιδιαίτερα την Κυκλαδίτικη κουζίνα.

 

Μαριάννα Χάλαρη στο Πίσω Λιβάδι

Η Ψαροταβέρνα Χάλαρης ή αλλιώς  “της Μαριάννας” λειτουργεί εδώ και 20 περίπου χρόνια στο λιμάνι του Πίσω Λιβαδιού. Η Μαριάννα στο μαγαζί και ο Αντώνης ο άνδρας της στη θάλασσα με το τρεχαντήρι του, τον «καπετάν-Μανώλη», με δίχτυα και παραγάδια να τροφοδοτεί καθημερινώς -Θεού θέλοντος και καιρού επιτρέποντος- με όλων των ειδών τα ψάρια. Τα χρόνια περάσαν και η Μαριάννα δουλευταρού –είναι στο πόδι από το πρωί ως το βράδυ- και καπάτσα έκανε απανωτές επεκτάσεις στο μαγαζί της -όλες καλόγουστες- , πλήθαινε τις σπεσιαλιτέ της, και όχι μόνο έστησε ένα περιζήτητο στέκι, αλλά συνέβαλε καθοριστικά ώστε να γίνει το Πίσω Λιβάδι γαστρονομικός προορισμός.

 

Κωνσταντίνα Μπαρμπαρήγου – Σταθερού στη Νάουσα

Εδώ όπου χτυπάει η καρδιά της εναλλακτικής Νάουσας, μακριά από τα δήθεν, κι εκεί όπου πατάει ο ένας πάνω στον άλλον, σ’ ένα σκηνικό που θυμίζει τη μικρή Βενετία της Μυκόνου, με το κύμα να σκάει στα πόδια σου, απολαμβάνεις τα δειλινά πάνω από το λιμανάκι, κι απέναντι προς τα βορινά να αχνοφωτίζουν τα φώτα της Μυκόνου, η Κωνσταντίνα, κόρη της Αργυρώς Μπαρμπαρήγου, και ο καλός της εδώ και πέντε χρόνια (από το 2016) τιμούν την Παριανή και γενικά την Κυκλαδίτικη κουζίνα με την ταβέρνα τους Σταθερός στη Νάουσα. Την Κωνσταντίνα την θυμάμαι κοριτσάκι που ερχόταν μαζί με την ξαδέλφη της Κωνστάντζα, στον “Παπαδάκη”, – το εστιατόριο της Αργυρώς Μπαρμπαρήγου, που άλλαξε την πορεία της Παριανής Γαστρονομίας, αλλά και τη ζωή της Αργυρώς – μετά τα παιγνίδια τους και ψευτοβοηθούσαν κι αυτά στο σερβίρισμα. Και τώρα η Κωνσταντίνα ακολουθεί την πορεία της μάνας της Αργυρώς!

 

Oι γυναίκες γαστρονομίας της Πάρου – Greek Gastronomy Guide