Οίνος

οίνος - κρασί - Greek Gastronomy Guide
Oct 20 2017

Οίνος

Το αμπέλι και ο οίνος, είναι τα ευλογημένα δώρα που έδωσε η Φύση στον άνθρωπο, κι εκείνος με τη σειρά του τα μετέτρεψε από τροφή σε χαρά, ελπίδα, επανάσταση, πνεύμα και Θεό.

Αφιέρωμα του Greek Gastronomy Guide στο κρασί

  1. Εισαγωγή
  2. Ο οίνος στην Αγία Γραφή
  3. Η ιστορία του οίνου στην Αρχαία Ελλάδα
  4. Η άμπελος της Χριστιανοσύνης και ο οίνος στην χριστιανική παράδοση
  5. Ο οίνος στο Βυζάντιο
  6. Ο οίνος στα ύστερα χρόνια του Βυζαντίου
  7. Ο οίνος την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας
  8. Οίνος και Μοναστηριακή διατροφή
  9. Ο οίνος τον 20ο αιώνα
  10. Στρατηγικό σχέδιο εξαγωγών κρασιού
  11. Από το αμπέλι στο ποτήρι
  12. Ελληνική οινοπαραγωγή – Ελληνικοί αμπελώνες
  13. Τα μεγαλύτερα ελληνικά οινοποιεία βάσει πωλήσεων
  14. Ποικιλίες οίνου της Ελλάδας – κρασιά ΠΟΠ
  15. Συνέντευξη του Γιώργου Σκούρα προέδρου του ΣΕΟ

 

Εισαγωγή

Συστατικό στοιχείο της τριλογίας της Μεσογείου “σίτος, ελιά και άμπελος” – κατά τον ιστορικό της κλειστής αυτής θάλασσας  Φερνάντ Μπροντέλ – το Αμπέλι και ο Οίνος είναι τα ευλογημένα δώρα που έδωσε η Φύση στον άνθρωπο, κι εκείνος με τη σειρά του τα μετέτρεψε σε χαρά, ελπίδα, επανάσταση, πνεύμα και Θεό.

Παρότι ο οίνος ήταν θεοποιημένος, σε όλη τη διάρκεια της πορείας του από την Αρχαιότητα, τον Χριστιανισμό και ως τις μέρες μας, συνοδευόταν πάντα από αντιθετικές ιδιότητες και επαμφοτερίζουσες αξίες. Κύριο συστατικό στα γλέντια της καθημερινότητας, με καθοριστική παρουσία στις φιλοσοφικές συζητήσεις των συμποσίων, αλλά και διεγερτικός μετασχηματιστής παθών και διονυσιακών αποχαλινώσεων, ο Οίνος κινείται ανάμεσα σε δύο πόλους:

Μεταξύ πνεύματος και πάθους, λογικής και συναισθήματος. Δηλαδή Απόλλωνα και Διόνυσου.

Και μεταξύ αυτών των δύο, το ελληνικό μέτρο, η εύρεσις της ισορροπίας και των ορίων.

Και αν η τοξικολογία μέσα από το τυπικό της ορολογίας της αναφέρεται στη μέθη ως μία “οξείας δια οινοπνεύματος δηλητηρίασις”, τη μέθη αυτή είναι που δόξασαν οι άνθρωποι και ευλόγησαν οι θεοί.

Έτσι ο Οίνος, από τρόφιμο έγινε το πολιτιστικό διεγερτικό της Μεσογείου, κινήθηκε ανάμεσα στον Παράδεισο και την Κόλαση.

Και χαιρόμαστε ότι στις μέρες μας το κρασί συνεχίζει να παίζει τον ρόλο που έπαιζε πάντα, να δημιουργεί την μέθη της δημιουργίας, της χαράς και τέλος της υπέρβασης, δηλαδή του λυτρωτή από τις συμβάσεις, που αψηφά την πραγματικότητα, που μας εξοικειώνει με αναίμακτες πρόσκαιρες επαναστάσεις και που μάς βοηθάει κοντολογίς με μικρές δόσεις υπέρβασης να γλυτώσουμε από την τρέλα της καθημερινότητας.

 

Ο Οίνος στην Αγία Γραφή

Η άμπελος στην Αγία Γραφή τις περισσότερες φορές ταυτίζεται με τον Εβραϊκό λαό και πρώτος αμπελουργός εμφανίζεται ο Νώε που μετά τον κατακλυσμό φυτεύει αμπέλι. Στην Έξοδο των Εβραίων ο Θεός υπόσχεται να ευλογήσει τον άρτο, τον οίνο και το ύδωρ, απαραίτητα για τη ζωή των ανθρώπων.

Ο Δαυίδ υμνεί συχνά το προϊόν της αμπέλου «οίνος ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου…» ή «έδωκας ευφροσύνην εις την καρδίαν μου από σίτου, οίνου και ελαίου αυτών επληθύνθησαν». Θεωρεί το κρασί βασικό αγαθό για τον άνθρωπο, το οποίο ευχαριστεί την καρδιά του, δηλαδή το κέντρο όλων των συναισθημάτων του.

 

Η ιστορία του Οίνου στην Αρχαία Ελλάδα

Τα ίχνη του αμπελιού και του κρασιού χάνονται στα βάθη των προϊστορικών χρόνων. Ο Όμηρος, στα έπη του, χαρακτηρίζει πολλές περιοχές με επίθετα που μαρτυρούν παράδοση οινοποίησης, ενώ στην ένατη ραψωδία της Ιλιάδας ο Νέστορας θυμίζει στον Αγαμέμνονα πως τα κελάρια τους είναι γεμάτα από κρασί που το μετέφεραν καθημερινά από τη Θράκη τα πλοία των Αχαιών διασχίζοντας το πέλαγος.

Στην Κρήτη, τον 17ο αιώνα π.Χ., το αμπέλι, που το είχαν φέρει οι φοίνικες έμποροι, καλλιεργούνταν συστηματικά, ενώ στις Αρχάνες βρέθηκε το αρχαιότερο πατητήρι στον κόσμο.

Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούν το κρασί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής τους, γι’ αυτό και λατρεύουν τον Διόνυσο, τον θεό του κρασιού, του γλεντιού και του θεάτρου. Αυτόν τον τόσο γήινο θεό, με τις αντιφάσεις του και τις εξάρσεις του, θα τον δούμε σε αρκετές απεικονίσεις σε πλήθος αγγείων να βαστά στο ένα χέρι ένα τσαμπί σταφύλια και στο άλλο μια κούπα κρασί, ενώ γύρω του σε κατάσταση έκστασης έχουν στήσει χορό Σάτυροι, Σειληνοί και Μαινάδες.

Στα συμπόσια το κρασί έρεε άφθονο διευκολύνοντας την επικοινωνία μεταξύ των συνδαιτυμόνων και δημιουργώντας ατμόσφαιρα πρόσφορη για την ανάπτυξη φιλοσοφικών συζητήσεων. Το νερό με το οποίο αραίωναν τον οίνο καθυστερούσε τη μέθη εξασφαλίζοντας τη νηφαλιότητα της διάθεσης και την ενάργεια του πνεύματος σε όλη τη διάρκεια του συμποσίου, που κρατούσε πολλές ώρες, πολλές φορές και μέρες.

Στην αρχαιότητα, πολλοί ασχολούνται με το κρασί και εξαίρουν τις αρετές του, ενώ ο φιλόσοφος Θεόφραστος από τη Λέσβο περιγράφει τις τεχνικές του κλαδέματος, ποτίσματος και ραντίσματος, ανάγοντας την αμπελουργία σε επιστήμη. Το κρασί, εκτός από την τέρψη των αισθήσεων, ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο και στη φαρμακευτική, αλλά και απαραίτητο για τις σπονδές στους θεούς.

Μαρμάρινη πλάκα που αφορά τους κανόνες εμπορίας και καλλιέργειας του κρασιού σαν τους σημερινούς νόμους για τα κρασιά Π.Ο.Π. και Π.Γ.Ε.

Η τεράστια οικονομική σημασία του οίνου είχε ως αποτέλεσμα τη νομοθετική του προστασία. Στην αρχαία Ελλάδα μάλιστα, για πρώτη φορά επινοήθηκε η έννοια της Ονομασίας Προέλευσης του κρασιού. Έτσι βλέπουμε σε κείμενα να αναφέρονται ο Xίος οίνος, ο Λέσβιος οίνος, ο Θάσιος οίνος, ο Πράμνιος οίνος (από την Ικαρία). Σε ναυάγια που ανακαλύφθηκαν στη θάλασσα της Μεσογείου, αλλά και στον Εύξεινο Πόντο μέχρι και στις Ινδίες, βρέθηκαν αμφορείς από τη Χίο, τη Θάσο, τη Σάμο, τη Ρόδο, ευρήματα που μαρτυρούν το μεγάλο εμπόριο κρασιών που προέρχονταν από την Ελλάδα. Η κάθε πόλη κράτος είχε μάλιστα για το κρασί της το δικό της σχήμα αμφορέα, με ειδική σφραγίδα που πιστοποιούσε την περιοχή που το παρήγε. Το σχήμα των αμφορέων ήταν τέτοιο που τούς επέτρεπε να σφηνώνουν και να μπαίνουν σε σειρές μέσα στα αμπάρια των πλοίων, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η ασφαλής μεταφορά του κρασιού στη μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα.

Κλείνοντας την περίοδο της ελληνικής αρχαιότητας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το κρασί έπαιζε πολλούς ρόλους: αντικατέστησε τις θυσίες των ζώων και των ανθρώπων («θεός είναι ο οίνος, και στους θεούς προσφέρεται σπονδή ώστε να διασφαλίζει τα αγαθά στους ανθρώπους», Ευριπίδης), έδιωχνε τις στεναχώριες («καλότυχος όποιος ξεφαντώνει χαρά γεμάτος από τον γλυκό και ποθητό καρπό του σταφυλιού που διώχνει τη λύπη από τους ταλαίπωρους και στη λήθη ρίχνει τις πίκρες της ημέρας», πάλι ο Eυριπίδης), ήταν το αγαπημένο πρωινό, ένα ψωμί ή παξιμάδι μουσκεμένο σε άκρατο οίνο, κρασί που δεν έχει αραιωθεί ώστε να κρατά όλα τα θρεπτικά συστατικά του (συνήθεια που διατηρήθηκε για αιώνες, μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα, στις αγροτικές κοινωνίες) και, τέλος, στα συμπόσια, αραιωμένο με νερό ένα προς τρία, βοηθούσε στη διασκέδαση και στην ανάπτυξη των φιλοσοφικών συζητήσεων. Ωστόσο, εκτός από αυτή τη συνετή χρήση του Οίνου, στην αρχαιότητα υπήρχε και μία άλλη διάσταση. Γιατί αν από τα ομηρικά έπη μέχρι και την κλασική Αθήνα του Πλάτωνα, το φαγητό και το πιοτό ήταν υποταγμένα στο μέτρο και κάθε πολίτης έπρεπε να αποδεικνύει τους καλούς του τρόπους παντού, δεν συνέβαινε το ίδιο και στις γιορτές του Διονύσου. Τα Διονύσια ήταν λαϊκές γιορτές στην ύπαιθρο, (την άνοιξη) όπου το μεθύσι έπαιζε ρόλο λατρευτικής συμπεριφοράς και οι διονυσιασμοί δεν ήταν τίποτε άλλο από την παραβίαση των κανόνων και την αντιστροφή των αξιών και των νοημάτων.

Ο Διόνυσος λατρεύεται ως Θεός του κρασιού, της έκστασης, της παραφοράς, των σκοτεινών εξάρσεων και των σκοτεινών φρένων. Μακριά από το αυστηρό τυπικό των άλλων εορτών, και μακριά από την πόλη και τους κανόνες της, τα Διονύσια απελευθέρωναν από όλες τις μέριμνες. Οι γιορτές ήταν αληθινές ανάπαυλες χαράς, γέλιου και ελευθερίας και φθάναν ως την ασυδοσία. Οι άνθρωποι γιόρταζαν την απελευθέρωση από τα κρατητήρια των καθημερινών δεσμών.

Και παρότι οι διονυσιασμοί ανέτρεπαν προσωρινά τα δεσπόζοντα ήθη, η Πόλις θεωρούσε απαραίτητο να χρηματοδοτεί αυτές τις γιορτές, που έδιναν τόση χαρά και απελευθέρωση στους πολίτες της. Και φυσικά, εδώ η Πόλις δεν λάβαινε υπ’ όψιν τον Πλάτωνα, αυτόν τον σφοδρό πολέμιο της «βαρβαρότητας» των διονυσιακών γιορτών, που ως υποστηρικτής του μέτρου, της αρμονίας, μονάρχης του νου και πλάστης του κόσμου των ιδεών, δεν μπορούσε να ανεχθεί τα ανθρώπινα πάθη και τις αδυναμίες, την υπέρβαση του μέτρου και της αρμονίας.

 

Η άμπελος της Χριστιανοσύνης και ο οίνος στην χριστιανική παράδοση

Στα Ευαγγέλια η άμπελος συμβολίζει τη ζωή, την χαρά, τον Χριστό. Οι λέξεις οίνος και άμπελος αναφέρονται πάνω από 250 φορές στην Αγία Γραφή. Η χριστιανική θρησκεία από τα πρώτα της βήματα αγκάλιασε τον οίνον ως ευλογημένο αγαθό. H σύνδεση αυτή είναι λογική, καθώς ο Χριστιανισμός εξαπλώθηκε και γιγαντώθηκε σε περιοχές όπου άνθισε ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός, εκεί όπου ο οίνος εκτός από βασικό είδος διατροφής ήταν απόλυτα συνδεδεμένος με τη λατρεία του Διόνυσου.

Ο Χριστός ξεκινά τα θαύματα με την μετατροπή του νερού σε οίνο στον γάμο στην Κανά, όπου στη συνέχεια διδάσκοντας τους μαθητές του για να καταλάβουν καλύτερα την μεταξύ τους σχέση παρομοιάζει τον ἑαυτό του μέ ἄμπελο: «Ἐγώ εἰμί ἡ ἄμπελος, ὑμεῖς τά κλήματα …»

Ο οίνος όμως αποκτά την ιερή σημασία του στον Μυστικό Δείπνο, όταν ο Χριστός δίνει στους μαθητές το ποτήρι λέγοντας «πίετε εξ αυτού πάντες τούτο γαρ εστί το αίμα μου το της καινής διαθήκης το περί πολλών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών».

Στη συνέχεια, για τον Χριστιανισμό ο οίνος και ο άρτος είναι τα δύο βασικά δώρα τα οποία προσφέρονται στον Θεό για να τα αγιάσει και να τα μεταβάλει σε Σώμα και Αίμα και τα οποία θα κοινωνήσουμε.

Βυζαντινές εκκλησίες της Άρτας - Greek Gastronomy Guide

Στους επόμενους αιώνες οι συνεχιστές του έργου των Αποστόλων, οι πατέρες και οι δάσκαλοι της εκκλησίας, τονίζουν επίσης τα ίδια πράγματα. Δεν αποτρέπουν τους πιστούς από την λογική χρήση του οίνου, αγωνίζονται όμως με ολόκληρες ομιλίες (Κατά μεθυόντων) να τους προφυλάξουν από τις βλαβερές συνέπειες της ὑπερβολικῆς κατανάλωσης και της μέθης.

 

Ο Οίνος στο Βυζάντιο

Ο οίνος παρέμεινε καθημερινός σύντροφος των Ελλήνων μετά την αρχαιότητα και στις μετέπειτα ιστορικές περιόδους, όπως στους Ελληνιστικούς και στους Ρωμαϊκούς χρόνους.

Βυζαντινές εκκλησίες της Άρτας - Greek Gastronomy Guide

Για τον κόσμο του Βυζαντίου, «η άμπελος και ο οίνος» είναι τα κορυφαία ιερά σύμβολα του χριστιανισμού: «πίετε εξ αυτού πάντες, τούτο γαρ εστί το αίμα μου περί πολλών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών». Η σύγκρουση όμως της χριστιανικής θρησκείας με το ελληνικό δωδεκάθεο και τη λατρεία του Διόνυσου ήταν ανελέητη.

Παρ’ όλες τις καταδίκες από τις Οικουμενικές Συνόδους, αψηφώντας τους κανόνες της χριστιανικής ορθόδοξης εκκλησίας, που ανεγνώριζε μόνον μία άμπελο και έναν οίνο, παρά την επίσημη κατατρόπωσή του, ο Διόνυσος συνέχισε να διασκεδάζει τους απλούς ανθρώπους, τους χριστιανούς πλέον οπαδούς του, αλλά και τους μοναχούς, τους ελληνίζοντες λόγιους και τους αυτοκράτορες, στα καπηλειά, τα πανδοχεία, στα ανάκτορα και τις λαϊκές γιορτές και στα πανηγύρια.

Η λέξη κρασί άρχισε να εμφανίζεται σταδιακά από τον 6ο μ.Χ και επικράτησε του Οίνου, γιατί ο οίνος ήταν μια λέξη ταμπού για τον Χριστιανισμό, μια λέξη που δεν έπρεπε να χρησιμοποιείται για καθημερινή χρήση.

Η Σύνοδος του Τρούλλου (691 μ.Χ.) απαγορεύει την επίκληση του ονόματος του Διονύσου κατά το πάτημα των σταφυλιών και τη μεταφορά του οίνου στα πιθάρια.

Έτσι, κάποια στιγμή στους Έλληνες, η διονυσιακή λατρεία έμενε μια «απαγορευμένη» ανάμνηση, που ξεσπούσε σε γιορτές σαν αυτή του Αγίου Τρύφωνα, προστάτη των αμπελουργών στην Ελλάδα ή στις γιορτές της ανακομιδής των λειψάνων του Αγίου Γεωργίου του Μεθυστή στις 3 Νοεμβρίου, που συνέπιπτε με το άνοιγμα των βαρελιών, όπου ο κόσμος μεθούσε γιορτάζοντας.

Και βέβαια, να μην ξεχνάμε τον μεγάλο συμβιβασμό της εκκλησίας, που, μη μπορώντας να αποτρέψει ολοσχερώς τη Διονυσιακή λατρεία, την ενσωμάτωσε (με τους δικούς της όρους) στις θρησκευτικές γιορτές των Αγίων στα πανηγύρια που γίνονταν στην ύπαιθρο, επιτρέποντας να περιλαμβάνουν τραγούδι, χορό και κρασοκατάνυξη.

Κατά μείζονα λόγο οι γιορτές των Διονυσίων, με τις μάσκες, την ανατροπή της καθεστυκίας τάξης μετετράπησαν στις χριστιανικές αποκριές.

 

Ο οίνος στα ύστερα χρόνια του Βυζαντίου

Τον 11ο αιώνα, τουλάχιστον από φιλολογικής πλευράς, αίρεται η άρση της «διονυσοαπαγόρευσης» που επεβλήθη τον 7ο αιώνα. Από την περίοδο αυτή καταγράφονται βακχικές σάτυρες και εγκωμιάζεται το κρασί. Στο εξής στο μυθιστόρημα και σ’ άλλες λογοτεχνικές μορφές, κρασοπατέρες, σάτυροι, λόγιοι και λαϊκοί, καπηλειά και ποικιλίες κρασιών αναμειγνύονται με τους «βιβλικούς αμπέλους και τους ουράνιους ληνούς». Εκπρόσωπος αυτής της αλλαγής ο Μιχαήλ Ψελλός μια μοναδική προσωπικότητα της Βυζαντινής γραμματείας, φιλόσοφος που γράφει το «εγκώμιον είς οίνον» ή το «Είς τινα κάπηλον γενόμενον νομικόν». Στα κείμενά του η μέθη δεν είναι αμαρτία και το ξεφάντωμα με απρέπειες δεν παραπέμπει απαραίτητα στα Σόδομα. Υπάρχει μια σαφής στροφή στο γέλιο, στη σάτυρα, στη ζωή.

Τον 12ο αιώνα εμφανίζονται τα πτωχοπροδρομικά ποιήματα, ένα είδος που αγαπήθηκε πολύ και που κατέγραψε ζωντανές εικόνες των ύστερων βυζαντινών χρόνων. Ακόμα κι αν υπάρχουν σε αυτά δόσεις υπερβολής, σατυρίζονται κοινωνικές ανισότητες και καταγράφονται λαογραφικές λεπτομέρειες που αφορούν ακόμα και στην πόση του κρασιού. Τα καλά κρασιά είναι προνόμιο για τους οινόφιλους ηγούμενους, για τους ευνοημένους υποτακτικούς και για τους χορτάτους κοσμικούς, ενώ για τον απλό καλόγερο, τον γραμματικό, τον φτωχό και πεινασμένο λαό ήταν τα ξινά, φτηνά και νερωμένα κρασοβόλια.

Στους βυζαντινούς χρόνους και την περίοδο της Ενετοκρατίας γίνεται γνωστός ο οίνος της Μαλβάζιας, το κρασί που φτιαχνόταν στο τρίγωνο Σαντορίνης, Κρήτης, Μονεμβασιάς, οίνος ξακουστός και περιζήτητος σε όλη την περιοχή του Αιγαίου αλλά και στις ηγεμονίες της Μεσογείου (Βενετία, Γένοβα, Φραγκιά).

 

Ο οίνος την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας

Την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας η αμπελουργία δεν περιορίστηκε ούτε απαγορεύτηκε, όπως θα περίμενε κανείς λόγω της μουσουλμανικής θρησκείας, που απαγορεύει την κατανάλωση κρασιού, επειδή οι Τούρκοι είδαν στην αμπελοκαλλιέργεια μια σοβαρή πηγή εσόδων από τους φόρους. Οι Ρωμιοί συνέχιζαν να φτιάχνουν τα κρασιά τους και μάλιστα να τα εξάγουν, όπως για παράδειγμα η Σαντορίνη, που στα τέλη του 18ου αιώνα εξήγε δύο εκατομμύρια οκάδες κρασιού, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου κατευθυνόταν στη Ρωσία προορισμένο για τη θεία μετάληψη (το περίφημο βινσάντο).

Μετά την Επανάσταση του 1821 και την απόσυρση των Οθωμανών από την Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα, οι περισσότεροι αμπελώνες βρέθηκαν κατεστραμμένοι. Δεν συμβαίνει το ίδιο όμως στη Μακεδονία που παρέμενε στην Οθωμανική αυτοκρατορία, όπου ξένοι περιηγητές, όπως o Πουκβίλ και ο Κουζινερί, σχολιάζουν ότι «το κρασί της Νάουσας είναι από τα καλύτερα της Μακεδονίας» και ότι «η Νάουσα είναι για τη Μακεδονία ό,τι η Βουργουνδία για τη Γαλλία». Η ανάδειξη της σταφίδας ως το πρώτο εξαγωγικό προϊόν της μικρής Ελλάδας, σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, μετέτρεψε πολλά αμπέλια με κρασοστάφυλα σε καλλιέργειες σταφίδας.

 

Οίνος και Μοναστηριακή διατροφή

Το απαραίτητο και ευλογημένο λοιπόν προϊόν της αμπέλου δεν μπορούσε να μείνει εκτός των τειχών των μοναστηριών και ιδίως των αγιορείτικων. Η ανάγκη βέβαια για το νάμα, το κρασί της Θείας Κοινωνίας, δεν είναι ο μόνος λόγος της καλλιέργειας του αμπελιού από τους μοναχούς. Κρασί, ψωμί, λάδι ήταν η βασική διατροφή των λαών της Μεσογείου. Για τους μοναχούς που η καθημερινή τους διατροφή είναι φτωχή σε θερμίδες –δεν παίρνουν ζωικές πρωτεΐνες και καταναλώνουν φυτικής προέλευσης τροφές- ο οίνος προσφέρει το απαραίτητο συμπλήρωμα. Οι μονές φιλοξενούν πάντα επισκέπτες στους οποίους προσφέρεται κρασί και στα δύο ημερήσια γεύματα, εκτός από τις ημέρες νηστείας.

Έτσι συνεχίζεται η πανάρχαια συνήθεια να προσφέρεται το δώρο του Διονύσου στους καλεσμένους. Στον Άθω επίσης μένουν και οι εργάτες, που βοηθούν στις δουλειές των μοναστηριών. Οι μονές πρέπει να τους προμηθεύουν κρασί και ρακή.

Οι μοναχοί γνώριζαν και τις θεραπευτικές ιδιότητες του κρασιού. Τα μοναστηριακά έγγραφα περιέχουν πλήθος συνταγών με βάση τον οίνο ως αντισηπτικό, αιμοστατικό, αντιβηχικό κ.ά. Ακόμα και για παρασκευή μελανιού το χρησιμοποιούσαν, σύμφωνα με συνταγή σε χειρόγραφο του 18ου αιώνα. Οι κτήτορες των μοναστηριών όταν ξεκίνησαν κατά τον 10ο αι. γνώριζαν την χρησιμότητα της αμπέλου και προίκισαν τις μονές με αμπελώνες για να είναι ανεξάρτητες. Το κρασί για την κοινότητα ήταν θείο δώρο αλλά και ανταλλάξιμο προϊόν, ώστε οι μοναχοί να εξασφαλίζουν αγαθά που τους έλειπαν ή οι μονές να έχουν έσοδα για να καλύπτουν τα έξοδά τους. Στα Τυπικά των μοναστηριών ορίζεται με ακρίβεια πότε και πώς καταναλώνεται ο οίνος από τους μοναχούς. Ο αρχιμανδρίτης Αιμιλιανός ο Σιμωνοπετρίτης έλεγε: «η προσευχή θερμαίνει την καρδιά των μοναχών». Είναι η μικροχαρά των μοναχών, ένα διάλειμμα στην καθημερινή σκληρή σωματική και πνευματική δουλειά.

Όποιος έχει επισκεφτεί τα βυζαντινά μοναστήρια μένει εντυπωσιαμένος από τους αμπελώνες τους, από τα κελάρια τους αλλά κυρίως από την ποιότητα των κρασιών τους.

 

Ο οίνος στον 20ό Αιώνα

Η ανάπτυξη του τουρισμού στη χώρα, η αστυφιλία – που συγκέντρωσε πολύ κόσμο στα αστικά κέντρα, και κυρίως σε Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, Πάτρα– και η παράλληλη δημιουργία μιας αστικής τάξης που δεν τής αρκούσε η ταπεινή ρετσίνα δημιούργησαν την ανάγκη για εμφιαλωμένα κρασιά σταθερής ποιότητας. Οι πρώτες εμφιαλώσεις γίνονται από τις πρώτες οινοβιομηχανίες (Καμπάς, Κουρτάκης, Μπουτάρης, Τσάνταλης) για ευρείας κατανάλωσης κρασιά, ενώ ταυτόχρονα εμφανίζονται στην Ελλάδα και οι πρώτες ευρωπαϊκές ποικιλίες. Πολύ μπροστά από την εποχή του, ο Ευάγγελος Αβέρωφ καλλιέργησε για πρώτη φορά, το 1960, το Cabernet Sauvignon στις απόκρυμνες πλαγιές της Πίνδου.

Οινοποιείο Κατώγι Αβέρωφ - Μέτσοβο - Greek Gastronomy Guide

Τον ακολούθησε ο εφοπλιστής Γιάννης Καρράς, ο οποίος το 1970, παράλληλα με τις πρωτοποριακές τουριστικές εγκαταστάσεις, δημιούργησε στη Χαλκιδική έναν αμπελώνα και ένα οινοποιείο –με σύμβουλο οινολογίας τον πατέρα της σύγχρονης οινοποίησης, καθηγητή Εμίλ Πεϋνώ του Πανεπιστημίου του Μπορντώ– που υπήρξαν σταθμός για την ελληνική βιομηχανία οίνου. Το αποτέλεσμα ήταν, αφενός, ότι ύστερα από λίγα χρόνια τα κρασιά Château Porto Carras, από Cabernet Sauvignon, και Côtes de Meliton Blanc μεγαλούργησαν διεθνώς αποσπώντας βραβεία, μετάλλια και διακρίσεις, και αφετέρου ότι δημιούργησε μια άτυπη «σχολή» οινοποίησης, όπου μαθήτευσαν οι σπουδαιότεροι κρασάδες της Μακεδονίας (Τσάνταλης, Μπουτάρης, Γεροβασιλείου).

 

Αμπελώνας Νάουσας - Οινοποιεία Νάουσας - Greek Gastronomy Guide

Γύρω στα 1980, εμφανίζονται οι μικροί παραγωγοί, και οι πρώτοι Έλληνες οινολόγοι με σπουδές στη Γαλλία, που εστιάζουν ιδιαιτέρως στην ποιότητα, κι έτσι έχουμε την άνθηση μιας νέας κατηγορίας κρασιών.

 

Στρατηγικό Σχέδιο Εξαγωγών Κρασιού

Μόλις την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα η ΕΔΟΑΟ (Εθνική Διεπαγγελματική Οργάνωση Αμπέλου και Οίνου) δημιούργησε ένα μακροπρόθεσμο στρατηγικό πλάνο –ένα στρατηγικό σχέδιο για το Branding και Marketing του ελληνικού κρασιού– επιχειρώντας μεθοδικά, με τις τέσσερις ποικιλίες «πρεσβευτές» –το αγιωργίτικο, το μοσχοφίλερο, το ξινόμαυρο και το ασύρτικο–, έναν εξαγωγικό προσανατολισμό, υιοθετώντας για τις διεθνείς αγορές την ταυτότητα New Wines of Greece –προκειμένου να ξεπεραστεί η ταύτιση των ελληνικών κρασιών με την ρετσίνα- και το 2016 με την ταυτότητα Wines of Greece.

Κάναβα Χρυσού Τσέλεπος - Σαντορίνη - Greek Gastronomy Guide

Η κρίση στην εσωτερική αγορά της Ελλάδας, μετά το 2010, οδήγησε όλες τις εταιρείες –άλλες βάσει σχεδίου και άλλες απεγνωσμένα– ν’ αναζητήσουν λύσεις στις αγορές του εξωτερικού. Η καλή ποιότητα των ελληνικών κρασιών –αποτέλεσμα της τεχνολογικής και επιστημονικής άνοιξης της τελευταίας εικοσιπενταετίας– και η οργανωμένη εξωστρέφεια με συμμετοχή και βραβεύσεις σε διεθνείς διαγωνισμούς, υψηλές αξιολογήσεις, τοποθέτηση σε ράφια αξιόλογων καταστημάτων οίνου και στις λίστες σημαντικών εστιατορίων, οι συνεχείς προσκλήσεις ξένων δημοσιογράφων στην Ελλάδα, δημιουργούν μια συγκρατημένη αισιοδοξία για το εξαγωγικό μέλλον των ελληνικών κρασιών. Αν και τα τελευταία δέκα χρόνια οι εξαγωγές μας παραμένουν οι ίδιες, ύψους 70 εκ. ευρώ, υπάρχει μια αλλαγή στη σύνθεσή τους. Τα κρασιά μας είναι υψηλότερης ποιότητας και αντικαθιστούν τα κοινά και φθηνά κρασιά που τροφοδοτούσαν τις ελληνικές ταβέρνες του εξωτερικού.

 

Από το αμπέλι στο ποτήρι

Οινοποιία Αποσταγματοποιία Βασδαβάνου - Greek Gastronomy Guide

Ό,τι και να συμβαίνει στο χώρο της δημιουργίας του κρασιού, της εμπορίας και της προβολής του, η αμπελουργία εξακολουθεί να είναι η βάση της ανάπτυξης. Ο κόσμος του αμπελιού απαιτεί διαρκή δουλειά, μεράκι και τέχνη. Το αμπέλι θέλει τον αμπελουργό κοντά του όλο το χρόνο. Από τα χειμωνιάτικα κλαδέματα, τα σκαλίσματα, τα ξελακκώματα, τα θειαφίσματα, τα ελαφρώματα, όλα πρέπει να γίνουν στην ώρα τους με συνεχή φροντίδα, για να μη χαθεί ούτε ένα τσαμπί. Και μετά από έξι μήνες σκληρής δουλειάς, κατά τον Ιούλιο, το μεγάλο πανηγύρι του τρύγου, το μάζεμα των σταφυλιών στα κοφίνια και από κει στο πατητήρι ή σήμερα στα σύγχρονα οινοποιεία. Και αμέσως μετά, την ώρα που βράζει ο μούστος, το αμπέλι θέλει πάλι καθάρισμα, να μαζευτούν τα φύλλα και τα χλωρά κομμάτια, φαγί για τα οικόσιτα ζώα. Αλλά όπως μας λέει ένας παλαίμαχος σαντορινιός αμπελουργός: «O κόσμος του κρασιού ήταν ένας κόσμος όλο κούραση και ιδρώτα, αλλά και με γλέντια και χαρές, με πειράγματα και με έρωτες που ανθίζανε γύρω από τα πατητήρια και τα ζυγιστήρια. Να ξέρατε πόσοι από τους παλιούς γνωριστήκαν και αγαπηθήκαν την ώρα που ξεφορτώναν τα κοφίνια με το αηδάνι, το ασύρτικο, το μαυροτράγανο και τη μανδηλαριά!».

Κτήμα Παυλίδη - Δράμα

Έχει σημασία ότι μιλώντας με μιά νέα παραγωγό σχετικά με το μέλλον του κρασιού μου είπε “ η μάχη για την βελτίωση του κρασιού ξεκίνησε από την τεχνολογία (εγκαταστάσεις, ανοξείδωτες ψυχώμενες δεξαμενές κλπ), μετά πέρασε στη χημεία, ακολούθησε η βιολογία (ζύμες). Νομίζω ότι ήρθε η ώρα να επιστρέψουμε στο αμπέλι».

 

Ελληνική οινοπαραγωγή – Ελληνικοί αμπελώνες

Αμπελώνες Ρίρα - Αρραβωνίτσα Αιγιάλειας - Greek Gastronomy Guide

Στις μέρες μας καλλιεργούνται στην Ελλάδα γύρω στα 650.000 στρέμματα με κρασοστάφυλα που παράγουν 250.000.000 λίτρα κρασί, περίπου το 2% της συνολικής παραγωγής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το 1% της παγκόσμιας.

Η αξία όμως των παραγόμενων κρασιών αντιπροσωπεύει μόνο το 0,3% της συνολικής αξίας των οίνων της Ε.Ε., κυρίως γιατί, στη χώρα μας, μόνο το 27% της παραγωγής είναι ΠΟΠ και  ΠΓΕ οίνοι, ενώ το υπόλοιπο 73% είναι τοπικοί οίνοι ή χύμα κρασί.

Αμπελώνας Αιγιάλειας - Greek Gastronomy Guide

Ο αριθμός των αμπελουργών είναι γύρω στους 100.000 οι δε αμπελουργικές εκτάσεις στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι μικρές, με το 8ο% αυτών να καλύπτει μέχρι 5 στρέμματα. Οι πιο γνωστές οινοποιήσιμες ποικιλίες είναι τo Σαββατιανό, o Ροδίτης και τo Αγιωργίτικο, οι οποίες συγκεντρώνουν περισσότερο από το 1/3 του συνόλου των φυτευμένων αμπελουργικών εκτάσεων με οινοποιήσιμες ποικιλίες.

Ο αριθμός των οινοποιείων ξεπερνά τα 1000 (τα 650 είναι εγκεκριμμένα γαι ΠΟΠ και ΠΓΕ οίνους) και ο αριθμός των ετικετών ξεπερνά τις 6.000.

Εξάγουμε περί τους 30.000 τόνους κρασί αξίας 75 εκ. ευρώ ενώ εισάγουμε 20.000 τόνους αξίας 30εκ. (αγοράζουμε κατά μέσο όρο φτηνότερα κρασιά).  Το ύψος των εξαγωγών επί της εγχώριας παραγωγής σε όγκο παρουσιάζει μικρές διακυμάνσεις την τελευταία 15ετία και διαμορφώθηκε σε 12% το 2016 και 50% περίπου του όγκου των εξαγωγών προορίζεται για τη Γερμανία με κύριο χαρακτηριστικό την αύξηση των εξαγωγών επώνυμων ποιοτικών κρασιών.

Οινοποιείο Βενετσάνου - Σαντορίνη

Το χύμα κρασί (μη τυποποιημένο και ασκοί) εξακολουθεί λόγω της οικονομικής κρίσης να αποτελεί το 60% περίπου της συνολικής κατανάλωσης παρ’ ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μικρή στροφή των καταναλωτών στα τυποποιημένα ποιοτικά κρασιά. Σ’ αυτό έχει συμβάλει ο οινοτουρισμός και η ανοδική τάση των wine bars.

Η κατά κεφαλή κατανάλωση οίνου στην Ελλάδα ξεπερνά τα 22 λίτρα (2015/2016) και αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες παγκοσμίως.

 

Τα κυριότερα αμπελοτόπια και οι καλλιεργούμενες εκτάσεις

Πελοπόννησος 102.000 στρέμματα (35.000 ΠΟΠ-57.000 ΠΓΕ- 10.000 απλά)

Δ. Ελλάδα (Αχαΐα-Ηλεία-Αιτ/νία) 86.000 στρέμματα ( 13.000 ΠΟΠ- 52.000 ΠΓΕ – 21.000 απλά)

Κρήτη 75.000 στρέμματα (14.000 ΠΟΠ-51.000 ΠΓΕ -10.000 απλά)

Στ.Ελλάδα 68.000 στρέμματα (50.000 ΠΓΕ- 18.000 απλά)

Αττική 61.000 στρέμματα (59.000 ΠΓΕ-2.000 απλά)

Κ. Μακεδονία 45.000  (8.000 ΠΟΠ – 27.000 ΠΓΕ- 10.000 απλά)

Ν.Αιγαίο 38.000 στρέμματα (20.000 ΠΟΠ -13.οοο ΠΓΕ – 5.000) απλά

Οινοποιητική Μονεμβασίας - Λακωνία - Greek Gastronomy Guide

 

Τα μεγαλύτερα ελληνικά οινοποιεία βάσει πωλήσεων (2015)

Οινοποιείο Τσάνταλη - Χαλκιδική - Greek Gastronomy Guide

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΤΣΑΝΤΑΛΗΣ Α.Ε.  30.0 εκ.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΕΛΛΑΡΙΑ ΟΙΝΩΝ Δ. ΚΟΥΡΤΑΚΗΣ 26.0 εκ.

ΟΙΝΟΠΟΙΙΑ Ε.ΜΑΛΑΜΑΤΙΝΑΣ ΚΑΙ ΥΙΟΣ 19.0 εκ.

ΟΙΝΟΠΟΙΪΑ-ΠΟΤΟΠΟΙΪΑ ΑΙΓΙΟΥ Cavino 17.0 εκ.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΠΟΥΤΑΡΗΣ & ΥΙΟΣ 12.0 εκ.

Κτήμα Κώστα Λαζαρίδη - Δράμα

ΚΤΗΜΑ ΚΩΣΤΑ ΛΑΖΑΡΙΔΗ 7.5 εκ

ΕΝΩΣΗ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΘΗΡΑΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ 7.0 εκ.

ΟΙΝΟΠΟΙΪΑ B. ΤΣΑΚΤΣΑΡΛΗΣ Ε.ΓΕΡΟΒΑΣΙΛΕΙΟΥ 6.8 εκ.

Γ. Α.ΚΟΥΤΣΟΔΗΜΟΣ 6.2 εκ.

ΛΑΦΑΖΑΝΗΣ ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΟΙΝΟΠΟΙΗΤΙΚΗ 5.0 εκ.

ΚΤΗΜΑ ΓΕΡΟΒΑΣΙΛΕΙΟΥ 4,5 εκ.

ΚΥΡ-ΓΙΑΝΝΗ 4.5 εκ.

ΚΤΗΜΑ ΑΛΦΑ 4.4 εκ.

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΝΟΠΟΙΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ 4.3 εκ

ΚΤΗΜΑΤΑ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗ 4.2 εκ

ΝΙΚΟΣ ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ 4.0 εκ.

ΣΚΟΥΡΑΣ ΟΙΝΟΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΚΗ ΑΓΡΟΤΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ 3.8 εκ

ΣΕΜΕΛΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΝΟΠΟΙΗΤΙΚΗ 3.8 εκ

Γ. ΛΑΦΑΖΑΝΗΣ 2.8 εκ

ΤΣΕΛΕΠΟΣ ΟΙΝΟΠΟΙΗΤΙΚΗ Α.Ε. 2.7 εκ

ΚΤΗΜΑ ΣΙΓΑΛΑ 2.7 εκ

ΚΤΗΜΑ ΠΑΥΛΙΔΗ 2.1 εκ

ΚΤΗΜΑ ΠΟΡΤΟ ΚΑΡΡΑΣ 1.6

ΓΑΙΑ 1.6 εκ

Ε. Θ. ΜΩΡΑΙΤΗΣ 1.2 εκ

 

Ποικιλίες οίνου της Ελλάδας – κρασιά ΠΟΠ

Σταθμός στην ιστορία του ελληνικού κρασιού ήταν το 1969, όταν, στη προοπτική ένταξης της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Ένωση, το Ινστιτούτο Οίνου του Υπουργείου Γεωργίας δημιούργησε ένα πλαίσιο σύμφωνα με τους κανονισμούς της ΕΟΚ για το χαρακτηρισμό τον κρασιών –σε σχέση με τις ποικιλίες και τις περιοχές– σε ΟΠΕ (Ονομασία Προελεύσεως Ελεγχόμενη) και ΟΠΑΠ (Ονομασία Προελεύσεως Ανωτέρας Ποιότητας). Το Ινστιτούτο Οίνου συνδέθηκε με τη ζωή και το έργο της Σταυρούλας Κουράκου-Δραγώνα –της πρώτης γυναίκας με δίπλωμα οινολόγου στην Ευρώπη και εξαίρετης δημοσίου λειτουργού–, η οποία χαρτογράφησε τον ελληνικό αμπελώνα τιμώντας με τη δουλειά της τη Δημόσια Διοίκηση στον ελληνικό και τον διεθνή χώρο. Η Σταυρούλα Κουράκου-Δραγώνα υπερασπίστηκε και κατοχύρωσε 27 ελληνικές ονομασίες προελεύσεως, την προστασία της επωνυμίας «ούζο», παλαιότερα της ρετσίνας και, πιο πρόσφατα, του vinsanto και της μαλβαζίας.

Κτήμα Παυλίδη - Δράμα

Οι κυριότερες ελληνικές ποικιλίες είναι οι εξής (με τις ζώνες καλλιέργειάς τους):

αγιωργίτικο (ΒΑ Πελοπόννησος)

αθήρι (Δωδεκάνησος, Κυκλάδες, Κρήτη, Χαλκιδική)

αηδάνι άσπρο (Κυκλάδες)

Κρασιά Σαντορίνης

ασύρτικο (Σαντορίνη)

βερτζαμί (Επτάνησα)

βιλάνα (Κρήτη κεντρική και ανατολική)

γουστολίθι (Επτάνησα)

κακοτρύγης (Επτάνησα και παράλια Ηπείρου)

κοτσιφάλι (κεντρική Κρήτη)

κρασάτο (Β. Θεσσαλία, Δ. Μακεδονία)

λημνιό (Λήμνος, Θεσσαλία, Χαλκιδική)

λιάτικο (Κρήτη κεντρική και ανατολικκή, Κυκλάδες)

μαλαγουζιά (Μακεδονία)

Οινοποιητική Μονεμβασίας - Λακωνία - Greek Gastronomy Guide

μαλβαζία (Λακωνία)

μανδηλαριά (Δωδεκάνησα, Κρήτη, Κυκλάδες)

μαυροδάφνη (Δ. Πελοπόννησος, Επτάνησα)

μαύρο μεσενικόλα (Δ. Θεσσαλία)

μονεμβασιά (Κυκλάδες, Α. Πελοπόννησος)

μοσχάτο Αλεξανδρείας (Λήμνος)

μοσχάτο Αμβούργου (Θεσσαλία)

μοσχάτο άσπρο (Σάμος, Δωδεκάνησα, Κρήτη, Επτάνησα, Πελοπόννησος)

μοσχοφίλερο (Πελοπόννησος)

νεγκόσκα (Μακεδονία)

ντεμπίνα (Ήπειρος)

ξινόμαυρο (κεντρική Μακεδονία)

πετροκόρυθο (Επτάνησα)

Οινοφόρος, Άγγελος Ρούβαλης - Αίγιο - Greek Gastronomy Guide

ροδίτης (Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα, Κυκλάδες, Επτάνησα)

ρομπόλα (Επτάνησα),

σαβατιανό (Στερεά, Πελοπόννησος, Κυκλάδες)

 

Το παρόν και το μέλλον του ελληνικού κρασιού

Aπό τον πρόεδρο του ΣΕΟ (Σύνδεσμο Ελληνικού Οίνου) και ιδιοκτήτη του Κτήματος Σκούρα,  Γιώργο Σκούρα.

Κτήμα Σκούρα - Οινοποιείο Γιώργος Σκούρας - Greek Gastronomy Guide

To ελληνικό κρασί βρίσκεται στο απόγειο της οινικής του αναγέννησης. Μετά από περίπου 30 χρόνια σκληρής, εμπεριστατωμένης και συνεννοημένης δουλειάς με έναν κλάδο που στέκεται πολύ ψηλά στα επίπεδα συνεννόησης, με ένα κλάδο που έχει Διεπαγγελματική οργάνωση και Στρατηγικό σχέδιο δεν μπορεί παρά το μέλλον του να είναι άξιο και ικανό του παρελθόντος του. Παρατηρούμε όλοι ότι στο ελληνικό κρασί εισέρχονται συνέχεια καινούριοι παίκτες. Είναι νέοι άνθρωποι, νέα παιδιά που αναλαμβάνοντας τα σκήπτρα από την οικογενειακή τους περιουσία ξεκινούν να φτιάξουν τις δικές τους μικρές επιχειρήσεις. Μέσα σε 30 χρόνια οι οινοποιίες στην Ελλάδα από 70 έγιναν 1100. Δεν θα είναι υπερβολή να πούμε ότι οι ετικέτες του ελληνικού κρασιού αγγίζουν τις 10.000. Με βοήθεια από την Ευρωπαΐκή Ένωση ο ελληνικός αμπελώνας αναδιαρθρώνεται συνεχώς, ενώ νέες καλλιεργητικές τεχνικές όπως κλωνική επιλογή και έρευνα ανάλυσης DNA είναι μερικές από τις εξελίξεις που συμβαίνουν στον αμπελοοινικό τομέα της χώρας. Ναι, οι κλώνοι των πιο γνωστών ποικιλιών κυκλοφορούν ωθώντας την παραγωγή τους σε νέα επίπεδα τελειότητας ενώ κλώνοι των αρχαίων ποικιλιών έρχονται στην επιφάνεια.

Γαία Οινοποιητική - Οινοποιείο Νεμέας - Greek Gastronomy Guide

Η Ελλάδα και η νέα γενιά της έχει να δείξει κάτι μοναδικό στον παγκόσμιο οινικό ανταγωνισμό. Την διαφορετικότητα της. 360 ελληνικές ποικιλίες αμπέλου υπολογίζουμε ότι σήμερα καλλιεργούνται στην Ελλάδα σχεδόν μία για κάθε μέρα του χρόνου. Η νέα μας γενιά θα ταράξει τα νερά της παγκόσμιας αγοράς με αυτόν τον τεράστιο πλούτο και το ελληνικό κρασί θα περάσει σύντομα σε ένα επόμενο βήμα, εκείνο που θα του επιτρέψει να χτίσει αξία και να αναγνωριστεί ως κρασί που προέρχεται από μια χώρα που μπορεί να κάνει boutique wines.

 

<