Η Παναγιά η Παρηγορήτισσα, αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου κτίστηκε στην σημερινή της μορφή στα τέλη του 13ου αιώνα, όταν η Άρτα μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης (1204) από τους Φράγκους Σταυροφόρους έγινε πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου.

Η Παναγιά η Παρηγορήτισσα κατέχει σημαντική θέση στην ιστορία της βυζαντινής τέχνης και αρχιτεκτονικής και είναι η εκκλησία ενός παλαιότερα μεγάλου μοναστηριού με μορφή ενός ογκώδους κύβου με διάστασεις πλευρών (μήκος, πλάτος, ύψος) από 20 μέτρα η καθεμία.

Τα δίλοβα παράθυρα με τους κιονίσκους και η κεραμική διακόσμηση δίνει στο μνημείο όψη Ιταλικού Πρώιμου Αναγεννησιακού μεγάρου. Εντυπωσιακή είναι η οροφή με τους 5 πλίνθινους τρούλους και τον ουρανίσκο στο μπροστά μέρος της στέγης, που στηρίζεται σε 8 μαρμάρινους κιονίσκους και δίνει την αίσθηση ότι αιωρείται. Η εξωτερική διάμετρος του κεντρικού τρούλου 7,50 μ, ύψος τρούλου 3,50 μ.

Η Κεραμοπλαστική διακόσμηση του ναού τόσο στην εξωτερική όσο και στην εσωτερική είναι εξαιρετικά περίτεχνη.

Ο τρόπος στήριξης του κεντρικού τρούλου της Παρηγορήτισσας είναι πρωτότυπος και τολμηρός γιατί αποτελείται από ένα σύστημα οριζοντίων προβόλων μπηγμένων στους πλάγιους τοίχους όπου απάνω τους ακουμπούν οι κίονες πάνω στους οποίους στηρίζονται νέοι πρόβολοι και νέοι κίονες που στηρίζουν τις καμάρες πάνω στις οποίες κτίσθηκε ο τρούλος!

Το σύστημα αυτό δίνει ένα πυραμοειδές σχήμα, που αφήνει ελεύθερο χώρο για φωτισμό και επιπλέον επιτρέπει στον επισκέπτη να βλέπει τον τρούλο από την κεντρική είσοδο. Τα κιονόκρανα και πολλές κολώνες φαίνεται να είναι παρμένα από διάφορα κτίρια της Αμβρακίας ακόμα και της αρχαίας Νικόπολης.

Παρόλες τις φθορές σώζονται αρκετά καλά τα βυζαντινά ψηφιδωτά του τρούλου. Ιδιαίτερη αίσθηση προκαλεί η εικόνα του Παντοκράτορα φτιαγμένη από βυζαντινό ψηφιδωτό που δεσπόζει στο τρούλο. Οι διαστάσεις του είναι τεράστιες: διάμετρος φωτοστέφανου 3.23μ., πλάτος κεφαλής 2,22μ., διάμετρος ματιού 0,80μ. Λόγω του ύψους όμως, δημιουργούνται οφθαλμαπάτες και οι μεγάλες διαστάσεις φαίνονται φυσιολογικές.

Ο ναός αποκαταστάθηκε από τον Α. Ορλάνδο την δεκαετία του 1960 και είναι το πιο εντυπωσιακό από τα πολύ σημαντικά βυζαντινά μνημεία της Άρτας. Ένα όπλο ισχυρό για την διεκδίκηση της ένταξης των μνημείων αυτών στην Παγκόσμια Κληρονομιά της Oυνέσκο (απ’ ότι έμαθα, ο φάκελος της αίτησης για την ένταξη ετοιμάζεται μεθοδικά).