Σκιτσάροντας αστικότητες στη Μεσόγειο: H απόλαυση του σκίτσου και της γραφής

Σκιτσάροντας αστικότητες στη Μεσόγειο: H απόλαυση του σκίτσου και της γραφής - Greek Gastronomy Guide
Jun 12 2021

Σκιτσάροντας αστικότητες στη Μεσόγειο: H απόλαυση του σκίτσου και της γραφής

Πριν 15 ημέρες περίπου έλαβα μια ειδοποίηση από τον γνωστό αρχιτέκτονα-καθηγητή του ΑΠΘ και του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Κωστή Χατζημιχάλη για την έκδοση του βιβλίου του “Σκιτσάροντας αστικότητες στη Μεσόγειο” που εκτός των άλλων, όπως μου έγραφε είχε και μια αναφορά για μένα. Άρτι αφιχθείς από το νησί η πρώτη μου δουλειά ήταν να το προμηθευτώ και να το χαρώ, γνωρίζοντας ήδη κάποια από τα προηγούμενα βιβλία του, αλλά και από περιέργεια, να αποκαλύψω αυτό που με συνέδεε με τον συγγραφέα.

Ο Κωστής Χατζημιχάλης είναι ομότιμος καθηγητής του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου και διδάσκει στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Τμήματος Γεωγραφίας. Έχει διδάξει στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ (1980-1997), στο τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκοπείου (1997-2012) και, ως επισκέπτης καθηγητής, σε πανεπιστήμια της Ευρώπης, των ΗΠΑ και της Αυστραλίας. Μεταξύ των πρόσφατων βιβλίων του περιλαμβάνονται: Ζητήματα γεωγραφίας κατάλληλα και για μη γεωγράφους (νήσος 2016), Κρίση χρέους και υφαρπαγή γης (ΚΨΜ 2015, επανέκδοση: 2017, και γερμανική έκδοση Westfalishes Dampfboot) και Crisis Spaces. Structures, Resistance and Solidarity in Southern Europe (Routledge 2017).

Ο συγγραφέας ξεκινά τον πρόλογο του χωρίς περιστροφές:

“Σκιτσάρω αστικότητες από το 1964. Έχω ένα ντουλάπι γεμάτο μπλοκάκια, χώρια τα χαμένα, όπως εκείνο στο Σαν Τσιμινιάνο…Στην πρώτη μου μετεμψύχωση,  ως  αρχιτέκτονας, ήταν κομμάτι της καθημερινής δουλειάς. Αργότερα ως κοινωνικός επιστήμονας, τα σκίτσα ήταν η μόνη σχεδόν συστηματική επαφή με την αρχιτεκτονική… Μ’ αρέσει να αναζητώ τις ιδαιτερότητες και τα ξαφνιάσματα στους αστικούς χώρους, στα “δωμάτια της πόλης” όπως έλεγε ο Γιάκομπ Μπακέμα. Ξεκουράζομαι με έναν καφέ σε μία πλατεία, το μπλοκάκι των μαύρο μαρκαδόρο, πάντα στο σακίδιο, σε κάθε ταξίδι. Φυσικά τραβάω και φωτογραφίες, αλλά είναι άλλο πράγμα το πέρασμα της εικόνας σε σκίτσο: να φιλτράρεις και να τονίζεις αυτό που θες, να “κλέβεις” λίγο το θέμα, να κρατάς σημειώσεις για τις αναλογίες, να βάζεις διαστάσεις.”

Από την πρώτη σελίδα ξεχύνονται εξομολογήσεις, κείμενα που ρέουν αβίαστα και σκίτσα που γοητεύουν, συμπεριφορές και σκέψεις τόσο οικίες με όσους έχουν παρόμοιες ανησυχίες!

Σε κάποιο σημείο κάνει μια πολύ ενδιαφέρουσα αναφορά, που αναφέρεται στην εικόνα των τοπίων και σ’ αυτό που κρύβεται πίσω απ’ αυτές, και επιχειρεί να τραβήξει την “κουρτίνα” όπως αναφέρει...” …η σύνδεση της εικόνας της αστικότητας, που αποτυπώνω στα σκίτσα με την καθημερινότητα των ντόπιων και τις μνήμες που είναι κρυμμένες στην υλικότητα του χώρου, πίσω από τις ωραίες αναλογίες των όψεων, για τις συγκρούσεις για το χρήμα , τις αρρώστιες, τις δολοπλοκίες, τον μόχθο και τις ατυχίες των κατοίκων”…

Εκεί προς το τέλος του βιβλίου,  στην σελίδα 156 και στο κεφάλαιο “Καφενεία, ζαχαροπλαστεία και ταβερνάκια”  στο ξεκίνημα του άρθρου, αντίκρισα το “Μικρό αντίδωρο στον Γιώργο Πίττα για το μοναδικό λεύκωμα, τα Καφενεία της Ελλάδας” και λύθηκε η απορία μου, καθώς φαντάζομαι ότι ή ανάγκη για αντίδωρο προέρχεται από κάποιες στιγμές απόλαυσης που του προσέφερα ερήμην μου, σ’ ένα ή περισσότερα από τα καφενεία της έρευνάς μου.

Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται από σκίτσα, καφενεία από την Ελλάδα, όπως το πιο πάνω στην πλατεία της Χώρας της Αμοργού, αλλά και από όλη την Μεσόγειο. Γράφει λοιπόν ο Κωστής Χατζημιχάλης: ” Για τα περισσότερα σκίτσα αναζητούσα κάπου να καθίσω και τι πιο πρόσφορο από έναν καφέ, ένα γλυκό ή ένα καλομαγειρεμένο πιάτο σε μέρος που μου άρεσε. Δεν είναι λοιπόν περίεργο ότι σε πολλά σκίτσα, σε πρώτο πλάνο υπάρχουν τραπεζάκια...”

Με δυο λέξεις το βιβλίο “Σκιτσάροντας αστικότητες στη Μεσόγειο” είναι απολαυστικό, γιατί απλά, απεικονίζει τις καταστάσεις απόλαυσης του συγγραφέα όταν σκιτσάροντας επιχειρούσε να αποκωδικοποιήσει τις εικόνες και τα αστικά τοπία που παρατηρούσε.

Χωρίς νοσταλγία γι’ αυτό που χάνεται, 173 σκίτσα σε δεκάδες αστικά τοπία από δέκα μεσογειακές χώρες (Μαρόκο, Πορτογαλία, Ισπανία, Νότια Γαλλία, Ιταλία, Ελλάδα, Τυνησία, Αίγυπτο, Τουρκία, Κύπρο) και τέσσερεις της «ευρύτερης» Μεσογείου (Αυστρία, Ουγγαρία, Ολλανδία, Βέλγιο) κρατούν χαραγμένη στο χαρτί την εικόνα του τόπου και την απόλαυση της στιγμής, τις ποιότητες και την αίσθηση του οικείου στις πλατείες, στους δρόμους, στις αγορές, στα ταβερνάκια, στα καφενεία και τους ταρσανάδες

Με την σειρά μου έχω και εγώ  μια έκπληξη για τον συγγραφέα καθώς κάποιες φωτογραφίες σκίτσων που υπάρχουν στο βιβλίο του, τις είχα ήδη ενσωματωμένες σ’ ένα προσωπικό μου αρχείο και μάλιστα σε περίοπτη θέση.  Προέρχονταν από μια μελέτη τρίτων που είχε πέσει στα χέρια μου τουλάχιστον 40 χρόνια τώρα, και αφορούσε υλικό που είχε παρθεί από την μελέτη του Κωστή Χατζημιχάλη και του Α. Πολυχρονιάδη  με θέμα “Δομή και χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος στη Νάξο” και είχε δημοσιευθεί στην έκδοση  Οικισμοί στην Ελλάδα στα Αρχιτεκτονικά Θέματα με επιμέλεια του Ο. Δουμάνη και του P. Oliver (1974).

Παράλληλα με τα τόσο αφαιρετικά και συμβολικά σκίτσα του ο συγγραφέας με μια ποιητικότητα περιέγραφε τα συναισθήματα που προκαλούσαν οι πορείες στο Κάστρο της Νάξου :

“O δρόμος είναι ένα διεισδυτικό στοιχείο του περιβάλλοντος χώρου, και όχι καταλυτικό. Περπατώντας στη Χώρα, συναντάς μια συνεχή αλλαγή εντυπώσεων. Περνάς μέσα από στενά, κάτω από στέγαστρα. Δίπλα σου ο τοίχος  σταματά να είναι τοίχος και γίνεται κήπος ή άνοιγμα στη θέα. Ανεβαίνεις η κατεβαίνεις τον λόφο, βλέπεις τη θάλασσα, ή την ακούς, ή ακόμα αναπνέεις το άρωμά της…Αυτή η διαδοχική αλλαγή εντυπώσεων προέρχεται από μιά συνεχή αλλαγή του περιβάλλοντος.  Άλλοτε είναι “κοντινό”, όπως οι διαστάσεις του δρόμου, η τοποθέτηση των κτηρίων, το χρώμα, η υφή και άλλοτε “μακρινό”, όπως η θέα και ο προσανατολισμός.”

Εύχομαι με την καρδιά μου, καλόταξιδο το βιβλίο, και ευχές για πολλά ακόμα σκίτσα σε απολαυστικά και γεμάτα χυμούς και ομορφιά ταξίδια.

<