Τα μυστικά στη λιμνοθάλασσα του Αμβρακικού

Ο Αμβρακικός κόλπος πήρε το όνομά του από την αρχαία Αμβρακία, πόλη με σημαντική ιστορία, κτισμένη στις όχθες του Αράχθου, στη θέση της σημερινής Άρτας. Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα 17 εθνικά πάρκα της Ελλάδας και αυτό οφείλεται στην κλειστή θάλασσα του κόλπου, αλλά κυρίως στην ποικιλομορφία των βιότοπων που υπάρχουν στην βορεινή πλευρά του, εκεί που εκβάλουν οι δυό ποταμοί, Άραχθος και Λούρος.

Η λιμνοθάλασσα του Αμβρακικού κόλπου – αφορά τυπικά δυο ενωμένες λιμνοθάλασσες, Λογαρού και Τσουκαλιό – είναι ένα φυσικό λιβάδι αλιευμάτων, ένας σημαντικός υγροβιότοπος και ταυτόχρονα ένα από τα μεγαλύτερα φυσικά ιχθυοτροφεία της Ελλάδας.

Στις δυο λιμνοθάλασσες έχουν καταγραφεί περί τα 300 είδη πουλιών, ενώ στον κόλπο αναπαράγονται δελφίνια και χελώνες.

Τα πιο γνωστά πουλιά που συναντά κανείς είναι οι τσικνιάδες, οι αγριοπάπιες, οι ερωδιοί, οι πελεκάνοι, οι κορμοράνοι ενώ πρωταγωνιστές είναι οι αργυροπελεκάνοι, ένα από τα σπανιότερα είδη πουλιών στον κόσμο, οι οποίοι είναι χάρμα οφθαλμών όταν πετούν σε σχηματισμούς, και των οποίων το άνοιγμα των φτερών τους ξεπερνά τα τρία μέτρα.

Στο σημείο όπου διαχωριζόταν η λιμνοθάλασσα του Αμβρακικού με την θάλασσα με μια επίμηκη γραμμή αμμουδιάς, οι ψαράδες με παραδοσιακές τεχνικές και μεθόδους – όπως αυτές που εφάρμοζαν και οι πρόγονοί τους, χρησιμοποιώντας πέτρες βούρλα, σκίνα, μυρτιές και καλάμια – δημιούργησαν τα ιβάρια, περιφράσσοντας μικρά «κομμάτια» της θάλασσας του κόλπου, που λειτουργούν διαχρονικά ως φυσικά ιχθυοτροφεία. Στη δεκαετία του 1980 το υλικό στα πλέγματα αυτά άλλαξε και οι καλαμένιοι φράχτες άρχισαν να αντικαθίσταται από μεταλλικά πλέγματα.

Κατά μήκος των ορίων της λιμνοθάλασσας, υπάρχουν δυο νησάκια η Σαλαώρα και η Κορωνησία.

Η Σαλαώρα είχε ένα μικρό λιμανάκι και κατά το παρελθόν υπήρξε σημαντικό διαμετακομιστικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου. Η ακριβής προέλευση του ονόματος “Σαλαώρα” δεν είναι γνωστή όμως και οι δύο εκδοχές θεωρούν ότι η ονομασία περιέχει τη λατινική λέξη sale (σάλε = αλάτι) και προερχεται εξαιτίας των σημαντικών αλυκών που υπήρχαν στην περιοχή.

Ενώ το πρώτο νησάκι ήταν συνδεδεμένο με την Αρτα παλαιόθεν, το δεύτερο η Κορωνησία που είναι κατοικημένο, συνδέθηκε το 1972 με αμαξωτό δρόμο, που χαράχτηκε πάνω στο σημείο που η φύση είχε φτιάξει ένα φυσικό όριο, μεταξύ της λιμνοθάλασσας και του Αμβρακικού κόλπου. Ο δρόμος έκανε επισκέψιμο τον πανέμορφο οικισμό των 300 κατοίκων, και πολλοί φίλοι των θαλασσινών μεζέδων, αλλά και παρατηρητές της ορνιθοπανίδας έρχονται από τότε να απολαύσουν το ήρεμο τοπίο και την γραφικότητα της διαδρομής. Μέχρι το 1972 οι κάτοικοι της Κορωνησίας είχαν καθημερινή επικοινωνία με την Πρέβεζα με καΐκι.

Αποκλειστικό δικαίωμα της εκμετάλλευσης της λιμνοθάλασσας, αλλά και την ευθύνη της προστασίας της, έχει ο αλιευτικός συνεταιρισμός που βρίσκεται στην είσοδο της Κορωνησίας. Οι ψαράδες, τα περίπου 30 μέλη του, είναι αυτοί που ουσιαστικά προστατεύουν τη ζωή στα 45.000 στρέμματα της λιμνοθάλασσας, συντηρούν τις τάφρους που επιτρέπουν την ανανέωση των νερών, κόβουν τα καλάμια και έχουν με φυσική, καθημερινή παρουσία το έλεγχο και την προστασία της από τους λαθροκυνηγούς.

Από τους 120 τόνους που αλιεύονται, οι 50 είναι τσιπούρα. Μετά είναι τα κεφαλοειδή, με ψάρια που μπορεί και να ξεπερνάνε τα τρία κιλά, και ακολουθούν τα λαβράκια, οι γλώσσες, η γαρίδα. Το κάθε ψάρι έχει την εποχή ψαρέματός του και τον δικό του τρόπο ψαρέματος. Η γενική λογική για τα ψάρια της λιμνοθάλασσας, είναι, ότι ο γόνος και τα μικρά ψάρια μπαίνουν στα ιβάρια, περνώντας από τις καλαμωτές και τα δικτυωτά μικρά μάτια, όταν έχουν μικρό μέγεθος και όταν έχουν μεγαλώσει πια, δεν χωρούν και δεν μπορούν να επιστρέψουν στην θάλασσα. Ειδικά από τέλη Φλεβάρη μέχρι Απρίλη, αλλά και στις μεγάλες φουρτούνες όλου του χρόνου, ο γόνος των ψαριών του Αμβρακικού μπαίνει στη λιμνοθάλασσα και παγιδεύεται.

Στα διβάρια η τσιπούρα πιάνεται με απόχη το χειμώνα, τότε προσπαθεί να βγει από τη λιμνοθάλασσα, που επειδή είναι πολύ ρηχή τα νερά της επηρεάζονται αμέσως από την εξωτερική θερμοκρασία, ώστε η τσιπούρα να αναζητά πιο ζεστά νερά στα βαθιά. Αυτή την εποχή η τσιπούρες ψαρεύονται με δίχτυα στη λιμνοθάλασσα. Οι γλώσσες τις ψαρευονται με δίχτυ, μικρές ποσότητες σχετικά και με μεγάλες διακυμάνσεις από χρονιά σε χρονιά. Όλα τα ψάρια της λιμνοθάλασσας αυτά είναι «ελευθέρας βοσκής» και τρέφονται με οστρακοειδή, καβούρια και, κυρίως, από την πλούσια βλάστηση, το φύκι και το άφθονο πλαγκτόν της λιμνοθάλασσας.

Εκτός του ψαρέματος στην λιμνοθάλασσα υπάρχει και το ψάρεμα στον κόλπο που κι αυτός είναι πλούσιος σε αλιεύματα σε γαρίδες, σαρδέλες, γαύρο, κεφάλους (μαγειρεύονται ψητοί αφού αποξηρανθούν ανοικτοί στομ ήλιο, τα λεγόμενα πετάλια), κουτσομούρες, οστρακοειδή και λαβράκια.

Πρωταγωνιστής του κόλπου όμως είναι η γάμπαρη του Αμβρακικού. Η γάμπαρη είναι ένας είδος γαρίδας που έχει αρκετά μεγάλο μέγεθος – ξεπερνά τους 10 πόντους -, με ρύγχος που προεξέχει και ουρά σ’ έναν μπλε, κόκκινο και κίτρινο χρωματισμό. Η γεύση της είναι ακαταμάχητη και η φήμη της παγκόσμια. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Τζέιμς Μποντ, στην ταινία του 1981 “Για τα μάτια σου μόνο“, παραγγέλνει: «Γαρίδες ναι, αλλά του Αμβρακικού!».

Οι γάμπαρες ψαρεύονται κυρίως από τέλος της άνοιξης, από τον έως τον Ιούλιο, με τα πριάρια (ειδικές βάρκες χωρίς καρίνα), που έχουν τη δυνατότητα να κινούνται εύκολα στα αβαθή σημεία του κόλπου.

Μιλώντας μ’ έναν ψαρά της ανοικτής θάλασσας μας είπε ότι στον κόλπο, υπάρχουν σημαντικά αλιεύματα, όπου κάθε χρονιά περιορίζονται, αλλά περιορίζονται και οι ψαράδες, από πενήντα που υπήρχαν στην περιοχή της Κορωνησίας, σήμερα υπάρχουν μόνο δέκα. Στον κόλπο έρχονται για ξεχειμωναχιάσουν δελφίνια (υπάρχουν εκατοντάδες) και χελώνες και κάνουν ζημιές στα δίχτυα.

“Τι να κάνουμε θα τα ανεχθούμε, αφού άλλωστε εμείς τους κλέβουμε την τροφή τους!” ήταν η θυμόσοφη, απάντηση ενός ψαρά.

“Αλλωστε μαθαίνουν και αυτά, να τσιμπολογούν τα δίκτυα χωρίς να τα καταστρέφουν!”

Η Κορωνησία έγινε γνωστή στην Ελλάδα κυρίως από την ψαροταβέρνα “Μυρταριά” ή αλλιώς για τους ντόπιους η ταβέρνα του «Πατέντα» που από το 1981 που λειτουργεί, σερβίρει το πιο φρέσκο ψάρι του νόμου της Άρτας και κατ’ άλλους ολόκληρης της Ηπείρου. Δεν είναι τυχαίο ότι τις Κυριακές και τις σχόλες θα δεις παρέες από τα Γιάννινα και από τις γύρω περιοχές να ταξιδεύουν 1-2 ώρες για να απολαύσουν στου Πατέντα τα πεντανόστιμα ψάρια του Αμβρακικού αριστοτεχνικά ψημένα από τον Δημοσθένη (γιός της κυρα-Φρειδερίκης, που μαζί της και με την αδελφή του Γεωργία φτιάχνουν μεζέδες που δεν μπορεί να φαντασθεί ο νους).

Η ιστορία της ταβέρνας ξεκινά πριν από μισόν αιώνα όταν το 1972 ο Παναγιώτης Πατέντας παρέλαβε το καφενείο του λιμανιού και άρχισε να τηγανίζει σαρδελίτσες. Γεννημένος το 1937, μέχρι τότε ήταν ναυτικός στην υπερπόντια ναυτιλία, το 1969 παντρεύτηκε την Φρειδερίκη και δυό χρόνια μετά “συμμαζεύτηκε” στον τόπο του. “Τότε είμασταν 50 ψαράδες και ψαρεύαμε 2 τόννους σαρδέλα την ημέρα. Υπήρχαν μέρες που τηγάνιζα 100 κιλά σαρδέλες την ημέρα“. Μας λέει ο κύριος Παναγιώτης που το 1982 μεταφέρθηκε σε ιδιόκτητο κτήριο, και σήμερα καμαρώνει τα παιδιά του που έχουν κάνει την Κορωνησία γαστρονομικό προορισμό και τιμούν όλην την περιοχή της Άρτας.

Γιατί οι θησαυροί της θάλασσας και της λιμνοθάλασσας του Αμβρακικού έχουν εδώ την τιμητική τους! Στον κατάλογο της ταβέρνας Μυρταριάς θα βρει κανείς γάμπαρη, κέφαλο πετάλι, τσιπούρες, κουτσομούρες, λαβράκι, γοβιούς, καλαμάρια, σουπιές, σαρδέλες, γαύρο, αθερίνα και θαλασσινά χτένια, αχυβάδια, γυαλιστερές μαγειρεμένα όλα με διαφορετικούς τρόπους (ψητά, τηγανητά, γεμιστά, σκορδάτα).

Ουσιαστικά στη Μυρταριά βλέπουμε ένα λαμπρό παράδειγμα, για το πώς όταν συνδεθεί ο επαγγελματισμός, η ποιότητα και η αξιοποίηση των τοπικών προϊόντων, μπορεί να δημιουργηθεί ένα μοναδικό αποτέλεσμα που να δώσει μια ταυτότητα για τον επιχειρηματία, αλλά και μια ισχυρή φυσιογνωμία και εξ αυτής μια ξεχωριστή φήμη στον τόπο του.

ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΑΡΤΑΣ

Οι επαγγελματίες του ευρύτερου χώρου της γαστρονομίας της Άρτας (αγροτικός τομέας – μεταποίηση – εστίαση – φιλοξενία), με την υποστήριξη του Δήμου της Άρτας, συνεργάζονται και δημιούργησαν την Γαστρονομική Κοινότητα της Άρτας. Στόχος τους είναι η καταγραφή και η ανάδειξη του γαστρονομικού πλούτου, καθώς και της ποιοτικής γαστρονομικής προσφοράς της Άρτας.

Η Γαστρονομική Κοινότητα της Άρτας είναι ένα σύστημα ανοικτό στο οποίο δύνανται να ενταχθούν όσοι ενδιαφέρονται και πληρούν τις προϋποθέσεις που απορρέουν από τους κανονισμούς του προγράμματος Γαστρονομικές Κοινότητες – Gastronomy and Wine Tourism. Τελικός σκοπός της δράσης είναι η ανάδειξη της Άρτας σε έναν τουριστικό προορισμό, όπου η γαστρονομία θα παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας και της πολιτιστικής φυσιογνωμίας του τόπου.

Το πρόγραμμα Γαστρονομικές Κοινότητες έχει την τιμή να τελεί υπό την αιγίδα του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού.