Τι κι αν η Πάρος, αναπτύσσεται σε πρώτο προορισμό των Κυκλάδων. Τι κι αν προορισμοί που ήταν τα υποδείγματα της γραφικότητας Κυκλάδων, όπως π.χ. το Λιμανάκι της Νάουσας, έχουν μετατραπεί σε άνδρο της life style ζωής, με αποκορύφωμα τον Άγιο Νικόλαο του λιμανιού να έχει μετατραπεί σε σκηνικό γνωστού εστιατορίου, όπου τα βράδια τα τραπεζοκαθίσματα να έχουν κατακλίσει την πλατεία του, και πάνω  στα τραπέζια του να χορεύονται τσιφτετέλια.

Στους Βασιλόπουλους και τους Σκλαβενίτες οι Porsche, τα Range Rover στην καλύτερη, αλλά και κάτι οχήματα μεγαθήρια φορτώνουν τα γνωστά αγαθά της πόλης και πλήθος των ευρωπαϊκών delicatessen που διαθέτουν. Τι κι αν οι φόβοι για την εκτροπή του νησιού σε ένα μια Disneyland διασκέδασης και σε ένα μοντέλο Τουρισμού τύπου Μυκόνου είναι βάσιμοι και εφιαλτικοί, καθώς και τα προβλήματα του υπερτουρισμού, να εμφανίζονται το ένα μετά το άλλο, με τη συνεχή υπερφόρτωση όλων των υποδομών του νησιού (συγκοινωνία, ύδρευση, αποχέτευση, σκουπίδια, ηχορύπανση).

Από κάπου πρέπει να σταθεί κανείς και να αντλήσει αισιοδοξία. Και αν υπάρχουν ελπίδες  αυτές βρίσκονται στο άλλο κομμάτι της Πάρου. Στην Πάρο που ζει με άλλους ρυθμούς και άλλες προτεραιότητες και που πρέπει να αντισταθεί σε τέτοιες εξελίξεις. Γιατί αυτό που μετράει, είναι αν η ζωή στο νησί συνεχίζεται, και αν οι κάτοικοι μπαίνοντας σε μια νέα φάση καθημερινότητας -σαφώς πιο αστικοποιημένη-, βαστούν τις παραδόσεις τους, και κυρίως αυτές που είναι ενοποιητικές και τροφοδοτούν την κοινωνική συνοχή, και την υπέρβαση της ατομικότητας σε συλλογική χαρά, στην ηδονική αίσθηση του ανήκειν σε έναν τόπο και σε μία συλλογικότητα.

Παράλληλα, και η επιβίωση μιας σειράς επαγγελμάτων που έχουν σχέση με τη γη και τη θάλασσα, όπως αγρότες, αμπελουργοί, κτηνοτρόφοι, τυροκόμοι, ψαράδες κτλ. που είναι δεμένοι όσο κανείς με τη γη και την παράδοση. Όλοι αυτοί, αλλά και όλοι όσοι Παριανοί διατηρούν επαφή με τα έθιμα του τόπου, ανταμώνουν και γλεντούν την άλλη άποψη για τη ζωή,  πού αλλού παρά στα πανηγύρια του νησιού.

Τα πανηγύρια της Πάρου

Τα πανηγύρια των νησιών του Αιγαίου και της Πάρου επομένως, ήταν εκείνες οι μοναδικές στιγμές του χρόνου όπου τα μέλη κάθε κοινότητας θα βρεθούν μαζί για να γιορτάσουν τον άγιό τους στην εκκλησία, το ξωκλήσι ή το μοναστήρι που φέρει τ’ όνομά του, θα διασκεδάσουν και θα βιώσουν τελετουργικά την ενότητά τους. Το θρησκευτικό μέρος, το φαγοπότι, διάφορα έθιμα που συνδέονται με φάσεις της αγροτικής και κτηνοτροφικής ζωής, ο χορός, το τραγούδι και το γλέντι είναι συστατικά των πανηγυριών και έχουν μεγάλο ενδιαφέρον σαν ολότητα, αλλά και το καθένα απ’ αυτά χωριστά. Για το λόγο αυτόν, τα πανηγύρια ως κοινωνικό γεγονός είχαν μιαν ανεπανάληπτη συμπύκνωση ζωής και πολιτισμού που σπάνια τη συναντάς σε άλλες εκδηλώσεις.

Παρά τις κοσμοϊστορικές αλλαγές των τελευταίων πενήντα χρόνων, αλλαγές που ανέτρεψαν αιώνων ήθη και έθιμα και, καταρχάς, την ουσία της παραδοσιακής κοινότητας, τα πανηγύρια εξακολουθούν ν’ αποτελούν κοινό μέσο έκφρασης για τους περισσότερους πανηγυριστές, που με τη συμμετοχή τους σε αυτά αντιστέκονται στην αποξένωση από την παραδοσιακή τους κουλτούρα.Τα περισσότερα πανηγύρια γίνονται την άνοιξη και το καλοκαίρι, καθώς τότε είναι και οι σπουδαιότερες γιορτές των αγίων της ορθοδοξίας. Είτε γίνονται σε κεντρικές εκκλησίες, είτε σε ιδιωτικά ξωκλήσια, είτε σε μοναστήρια ή μοναστηράκια, τα πανηγύρια είναι πολύ σημαντικά για την τοπική κοινότητα αλλά και εντυπωσιακή εμπειρία για τους αλλοδαπούς επισκέπτες τους. Η ανάγκη για χαρά και «πανηγυρισμούς» πολλές φορές ξεφεύγει από το θρησκευτικά κομμάτι και έτσι οι Λευκιανοί γιορτάζουν τον Καράβολα, οι Μαρπησσαίοι τις διαδρομές της Μάρπησσας, οι Ναουσαίοι την γιορτή των Πειρατών,  τη γιορτή της ρεβιθάδας στον Πρόδρομο (Δραγουλά), ενώ ο Σύλλογος Γυναικών Νάουσας Πάρου διοργανώνει με συνδιοργανωτή την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου τις Οινικές διαδρομές Παρίων.

Χωρική και χρονική κατανομή των κυριότερων πανηγυριών της Πάρου

Στα χωριά της Πάρου και στους οικισμούς της (Παροικιά, Νάουσα, Αμπελάς, Λεύκες, Μάρπησσα, Κώστος, Μαράθι, Μάρμαρα, Πρόδρομο, Πίσω Λιβάδι, Δρυό, Άσπρο χωριό, Αλυκή, Αγκαιριά)  κάθε καλοκαίρι – τι να κάνουμε τότε είναι μαζεμένοι όλοι οι άγιοι – γίνονται δεκάδες πανηγύρια όπου συμμετέχουν χιλιάδες ντόπιοι, κατοικούντες στην Αθήνα Παριανοί που παραθερίζουν στο νησί, και πολλοί Έλληνες και ξένοι επισκέπτες.

Και αυτό που είναι πραγματικά παράξενο είναι ότι τα πανηγύρια που γίνονται στην Πάρο είναι πολύ περισσότερα, από αυτά που γινόντουσαν στο παρελθόν, ιδιαίτερα την εποχή 1950-1970 την εποχή της μεγάλης φυγής, όταν άδειασε η Πάρος από την εσωτερική μετανάστευση. Αλλά και την επόμενη τριακονταετία που άρχισε να αναπτύσσεται ο Τουρισμός και η Πάρος να επαναποκτά τον πληθυσμό της, οι μουσικοί στο νησί ήσαν πολύ λίγοι, και η ενασχόληση με την παραδοσιακή μουσική αφορούσε σχετικά λίγους.

Γνωρίζω πολύ καλά και προσωπικά την έλλειψη αυτή, γιατί όταν έκανα τον γάμο μου στις Λεύκες το 1990, αναγκάστηκα να φέρω μουσικούς με καΐκι από την Σχοινούσα. Ο Νίκος Τσαντάνης, δάσκαλος πλέον μουσικής, μου έλεγε ότι την εποχή λίγο πριν το 2000 έψαχνε με το κιάλι, μαζί με τον Σπύρο Μπάλιο, να βρουν ντόπιους μουσικούς για να φτιάξουν το πρώτο τους συγκρότημα παραδοσιακής μουσικής.

Τέσσερις είναι κατά την γνώμη μου οι λόγοι που σιγά-σιγά το πανηγυρίζειν ξαναμπήκε στην ζωή μας.

Κατά πρώτο λόγο, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο παριανός τραγουδιστής  Γιάννης Πάριος με τα Νησιώτικά του έκανε μια μεγάλη επανάσταση, γιατί με τις μοναδικές ερμηνείες του (αλλά γενικά και με τις εκτελέσεις του γενικότερα) έκανε όλους τους Έλληνες να γνωρίσουν και να αγαπήσουν τα νησιώτικα τραγούδια, σπάζοντας κάθε ρεκόρ στην ελληνική δισκογραφία.

Κατά δεύτερο ρόλο η πρωτοβουλία της Νομαρχίας Κυκλάδων να ανασύρει από την λήθη τα πνευστά των Κυκλαδων δημιουργώντας τις ετήσιες τσαμπουνοσυνάξεις, κάθε χρόνο και σε άλλο νησί, έκανε  δεκάδες τσαμπουνιέρηδες να βγάλουν από τα μπαούλα τα όργανά τους και ν’ αρχίσουν να  ξεφαντώνουν με τις διεγερτικές μουσικές τους κόσμο και κοσμάκη. Μέχρι εκείνη την εποχή οι τσαμπούνες δεν εμφανίζονταν. Ο γνωστός ταβερνιάρης Νίκος Κλαρίνος από τις Λεύκες, μου είχε εκμυστηρευτεί: “Γιώργο ξέρεις πόσα χρόνια είχα την τσαμπούνα, αφημένη στην αποθήκη, ατραγούδιστη;” (Σημειωτέον ο Κλαρίνος δεν έχει χάσει καμία από τις τσαμπουνοσυνάξεις των Κυκλάδων).

Πάρα πολλοί νέοι σπουδάσαν λαϊκή και παραδοσιακή  μουσική στο ΤΕΙ της Άρτας που δημιουργήθηκε το 2000  και αυτοί με τη σειρά τους εκπαίδευσαν και δημιούργησαν νέους  μουσικούς που πρωτοστατούν στα πανηγύρια (από την Πάρο ο Νίκος Τσαντάνης, ο Κίμων Ξύγκης κι ο Θέμης Καρποδίνης). Παράλληλα, εκείνη την εποχή  δημιουργήθηκαν πάνω 50 μουσικά σχολεία (Γυμνάσια και Λύκεια) σ’ όλη τη χώρα που έβαλαν κι αυτά το χεράκι τους για τη διάδοση και προβολή της παραδοσιακής μουσικής και ταυτόχρονα την απενοχοποίηση του λαϊκού πολιτισμού κάθε τόπου.

Σπουδαίο ρόλο έπαιξαν και τα μουσικοχορευτικά συγκροτήματα των νησιών, όπου οι νέοι μαθαίναν όχι μόνον τους τοπικούς χορούς (που μαθαίνονται και από την οικογένεια) αλλά και των άλλων νησιών. Ενώ ταυτόχρονα, τα μουσικοχορευτικά συγκροτήματα ταξίδευαν όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό, οπόταν σχηματίζονταν εκτός τους πυρήνες μουσικής και χορού, και πυρήνες πολιτιστικής ταυτότητας και κοινωνικής συνοχής.

Σημαντικό ρόλο πάντως πιστεύω ότι έπαιξε μια γενικότερη αλλαγή νοοτροπίας και των ντόπιων αλλά και των Ελλήνων και ξένων παραθεριστών, που  πιστεύουν ότι οι συλλογικές δράσεις,  η συμμετοχή στις τελετουργίες του λαϊκού Πολιτισμού, η βίωση εμπειριών όπου κυριαρχεί η χαρά και το γλέντι,  η προσέγγιση της αυθεντικότητας της ζωής των τόπων, είναι το καλύτερο αντίδοτο απέναντι στην μαζικότητα, το κακό γούστο και την αστικοποίηση των διακοπών.

 

Τα πιο σημαντικά πανηγύρια στην Πάρο

8 Μαΐου, Άγιος Ιωάννης Θεολόγος, στον Δρυό

Κινητή. Αγία Τριάδα στις Λεύκες

23 Ιουνίου, Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος, στον Πρόδρομο

24 Ιουνίου, Άγιος Αθανάσιος, στον Κώστο

30 Ιουνίου, Άγιοι Ανάργυροι, στην Παροικιά

7 Ιουλίου, Αγία Κυριακή, στις Λεύκες

17 Ιουλίου, Αγία Μαρίνα, στον Κώστο

26 Ιουλίου, Άγιος Παντελεήμονας, στον Κώστο

27 Ιουλίου, Αγία Παρασκευή, στην Νάουσα

6 Αυγούστου, Μεταμόρφωση του Σωτήρος, στην Μάρπησσα

6 Αυγούστου, Μεταμόρφωση του Σωτήρος, στην Αλυκή,

15 Αυγούστου, Παναγία Εκατονταπυλιανή, στην Παροικία

18  Αυγούστου, Άγιος Αρσένιος, στις Πεταλούδες

23  Αυγούστου, Εννιάμερα Παναγίας,  γιορτή πειρατών στην Νάουσα

Πρώτο Σάββατο μετά τον Δεκαπενταύγουστο, Γλέντι Καράβολα, Λεύκες

27   Αυγούστου, Άγιος Φανούριος, στον Αμπελά.

28 -Τριήμερο  Αυγούστου,   Διαδρομές της Μάρπησσας.

29 Αυγούστου, Άγιος Ιωάννης Δέτης, στην Νάουσα.

29 Αυγούστου, Άγιος Ιωάννης Καπαρός, Λεύκες.

Πρώτο ΣΚ Σεπτέμβρη, Οινικές διαδρομές Παρίων, Νάουσα

7  Σεπτεμβρίου,  Πέρα Παναγιά, Μάρμαρα

14 Σεπτεμβρίου, Τίμιος Σταυρός, Αγκαιριά

20 Σεπτεμβρίου, Άγιος Ευστάθιος, Μάρμαρα

Τον Οκτώβριο μήνα γίνονται οι καζανιές, όπου στα καζάνια μετατρέπονται τα στέμφυλα (στρόφυλα) των σταφυλιών στην πολύτιμη σούμα των Παριανών. Και το γιορτάζουν με τσιμπούσια, χορό και τραγούδι.

 

Οι λαϊκοί μουσικοί της Πάρου

Από τους Παριανούς μουσικούς και τραγουδιστές αξίζει να αναφέρουμε κάποιους που είτε ως ημιεπαγγελματίες ή ερασιτέχνες, είτε σε συγκροτήματα είτε κατά μόνας,  με το κέφι τους, τη μουσική τους και τα τραγούδια τους κάνουν τα καλοκαίρια μας στην Πάρο να είναι απογειωτικά και πανηγυρικά.

Αλυκή.  Μανώλης Ραγκούσης (τραγούδι), Γιάννης Μπαλίκος (πλήκτρα), Κώστας Μπαλίκος (βιολί, κιθάρα).

Άσπρο Χωριό. Βασίλης Τριαντάφυλλος (τσαμπούνα), Γιάννης Τριαντάφυλλος (τσαμπούνα, τουμπάκι).

Λεύκες. Θοδωρής Κρητικός (μπουζούκι-τραγούδι), Αντώνης Κρητικός (ακορντεόν),  Γιάννης Κοντός (κρουστά), Νίκος Αρκουλής (κιθάρα), Νίκος Κλαρίνος (τσαμπούνα).

Μάρμαρα   Τάσος Μαγκαλάς (βιολί), Φυρογένης Δημήτρης (λαγούτο), Φανούρης Πετρόπουλος (λαούτο, τσαμπούνα).

Μάρπησσα. Σοφία Κεφαλά (τουμπάκι, τραγούδι), Μανώλης Δελέντας (βιολί), Νίκος Δελέντας

Nάουσα. Κίμων Ξύγκης (λαγούτο), Θέμης Καρποδίνης (τραγούδι), Σπύρος Μπάλιος (βιολί), Νίκος Παπαδάκης  (λαούτο, κιθάρα), Αντώνης Μπαρμπαρήγος (λαούτο).

Παροικιά. Νίκος Οικονομίδης (βιολί), Κυριακή Σπανού (τραγούδι), Νίκος Τσαντάνης (τσαμπούνα, κλαρίνο), Αντωνία Νίκα (τραγούδι)ς, Γιάννης Μπαρμπαρής (βιολί), Κώστας Πατέλης (λαγούτο).

Πρόδρομος. Σομπόνης Κώστας (λαγούτο)

 

H αναβίωση της τσαμπούνας

Ακολουθούν δυό κείμενα που γραφτήκαν γύρω στο 2010 από την Νίκο Τσαντάνη και τον Γιώργο Πίττα. Φωτογραφίες Γιώργου Πίττα από την Συνάντηση των τσαμπουνιέρηδων στην Άνδρο και την Τζιά.

Η τσαμπούνα και ο τσαμπουνιέρης στην Πάρο και στη Σύρο. Νίκος Τσαντάνης.

Απόσπασμα από την Πτυχιακή Εργασία, ΤΕΙ Ηπείρου, Άρτα 2011.

“Η τσαμπούνα μαζί με την γκάιντα αποτελεί τους δύο τύπους άσκαυλου που απαντώνται σήμερα στην Ελλάδα. Η γκάιντα παίζεται σε περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης, ενώ η τσαμπούνα αποτελεί κυρίως όργανο του Αιγαίου. Παίζεται στα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων σε νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου) και σε αρκετά από τα Δωδεκάνησα). Επίσης παίζεται στην Κρήτη, γνωστή ως ασκομαντούρα, και από τους Έλληνες Πόντιους, γνωστή ως τουλούμ ή αγγείον…Η κατασκευή του οργάνου μένει απαράλλαχτη για αιώνες. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται είναι υλικά του περιβάλλοντος του τσαμπουνιέρη. Καλάμια, κέρατα, κερί μέλισσας, σπάγγος και το δέρμα ενός μικρού κατσικιού. Για την κατεργασία του δέρματος χρησιμοποιείται μόνο θαλασσινό αλάτι και σε αντίθεση με τα περισσότερα άλλα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνται στις μέρες μας, ο οργανοπαίκτης είναι τις περισσότερες φορές και ο κατασκευαστής…Στην Πάρο η τσαμπούνα (ή πιο σωστά τζαμπούνα) μαζί με το (ν)τουμπάκι ή (ν)τουμπί αποτελούσε τη βασική ορχήστρα για κάθε περίσταση που απαιτούσε μουσική.

Ειδικά παλιότερα, τα “καλά” όργανα της κομπανίας, δηλαδή κλαρίνο, σαντούρι, βιολί και λαούτο θα παίζονταν σε εξαιρετικές περιπτώσεις, σε κάποιον μεγάλο γάμο ή σε συγκεκριμένα πανηγύρια μέσα στη χρονιά. Αντίθετα η τζαμπούνα και το τουμπί ήταν αυτά που θα συνόδευαν κάθε μεγάλο, μικρό ή αυτοσχέδιο γλέντι στο καφενείο, στη μάντρα, στο πατητήρι ή στην κατοικιά. Επίσης η τζαμπούνα θα καλωσόριζε τη νέα χρονιά παίζοντας τον Άι Βασίλη, και φυσικά θα πλαισίωνε το ξέφρενο γλέντι της Αποκριάς. Το ρεπερτόριο στην Πάρο είναι κυρίως χορευτικοί σκοποί: ο μπάλος, ο συρτός και ο μπουρδάρικος, άλλοτε με στίχους και άλλοτε μόνο με μουσική…Τα τελευταία χρόνια μια νέα γενιά τσαμπουνιέριδων μαζί με τους παλιότερους συνεχίζει να παίζει και να τραγουδά με την τζαμπούνα και το ντουμπί στο διαφορετικό σημερινό πλαίσιο και να επεκτείνει αυτήν την αρχαία και πολύ μακριά αλυσίδα…. Οι νέοι θα παίξουν όπου και οι παλιότεροι, αλλά θα δημιουργήσουν τις νέες περιστάσεις και το νέο ενθουσιώδες κοινό. Έτσι ενώ πριν κάποια χρόνια η τσαμπούνα κινδύνευε να χαθεί, σήμερα παίζεται όλο και συχνότερα σκορπώντας κέφι με τον ζωντανό και δυνατό ήχο της.”

 

Εγκώμιο τσαμπούνας. Γιώργος Πίττας

Απόσπασμα από το σχετικό άρθρο στην ιστοσελίδα του ιδίου https://simadiatouaigaiou.wordpress.com (2008) που ήταν η μητέρα του greekgastronomyguide.gr.

“Η αλήθεια είναι ότι όλο αυτό το «κίνημα της τσαμπούνας» ξεκίνησε από το πουθενά και χάρη την αδιάκοπη, επίμονη και συστηματική δουλειά του Τάσου Αναστασίου, από τη διεύθυνση Πολιτισμού της Νομαρχίας Κυκλάδων, που έδωσε μία απίστευτη ώθηση στο όργανο. Πόσοι και πόσοι κτηνοτρόφοι δεν βγάλαν από τα μπαούλα τους διπλωμένες τσαμπούνες και άρχισαν να παίζουν τους λησμονημένους σκοπούς του τόπου τους. Πόσοι και πόσοι δεν ταξίδευσαν στις συναντήσεις αυτές και δεν γνώρισαν άλλους συνάδελφους και είδαν με μεγάλη έκπληξη να παίζουν ίδια κομμάτια με άλλους σκοπούς και ρυθμούς. Απαξάπαντες όμως με το ίδιο μεράκι και καημό. Να ξαναζωντανέψουν οι μουσικές της τσαμπούνας. Και πόσοι πιτσιρικάδες άρχισαν να νιώθουν περήφανα για το «ζώο» που βαστούσαν στα χέρια τους. ( Ως γνωστόν, ο ασκός της τσαμπούνας φτιάχνεται από το δέρμα ενός μικρού εριφιού ).

Από τις παρουσίες των νησιών, οι μουσικοί που μου κάναν τη μεγαλύτερη εντύπωση ήταν η κλασσική ζυγιά της Μυκόνου (Μπαμπέλης – Καντενάσιος), η παριανή ζυγιά με τους Σαρρήδες, η ναξιώτικη με την σπαρακτική φωνή του Κρητικού από τ’ Απειράθου, το κλαρίνο του Νίκου Τσαντάνη από την Πάρο, ο Γιάννης Πλατής από την Λέρο, ο Μανώλης Χούλης από την Κάλυμνο, το σαντούρι του Βασίλη Τριανταφυλλάκη της Ανδριώτικης κομπανίας, ο μοναδικός Μανώλης Διακομανώλης με τη λύρα του και από τους πισιρικάδες που γίνονται χρόνο με το χρόνο αστέρια, ο Βασίλης Γρυπάρης από την Μύκονο, ο Παναγιώτης Σαϊτης από την Τζιά και ο Δημήτρης Μπιτσάκης από την Κύθνο.

Έπρεπε να πάω πριν είκοσι χρόνια στην Μύκονο, χειμώνα σε χοιροσφάγια, σε πανηγύρια και να τραγουδήσω, να χορέψω και να σεληνιαστώ με τους ήχους της, να γνωρίσω και να συναναστραφώ με τους οργανοπαίκτες της για να αντιληφθώ ότι η τσαμπούνα δεν παράγει μόνο μουσικούς ήχους. Η τσαμπούνα είναι ένα σύμβολο. Το αρχέγονο αυτό μουσικό όργανο των κτηνοτρόφων (γιατί αυτοί το παίζαν με τις ώρες καθώς βόσκαν τα πρόβατά τους) είναι το σύμβολο της διονυσιακής ζωής. Εδώ κυριαρχούν το φαγοπότι, το γλέντι, το τραγούδι, ο χορός ακόμα και το μεθύσι και η αποχαλίνωση. Και μία άλλη παράμετρος, πολύ σημαντική νομίζω. Κανείς τσαμπουνιέρης δεν είναι επαγγελματίας μουσικός. Όλοι τους είναι άνθρωποι της βιοπάλης, οι περισσότεροι ζουν στη φύση, αγρότες, κτηνοτρόφοι, που διακρίνονται για τη μεγαλοκαρδία τους, τη θυμοσοφία τους και την κριτική τους στάση απέναντι στη σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία…”.

 

Συμπέρασμα

Γιατί για να έχουμε μια ισορροπία στη ζωή πρέπει να μάθουμε να  βλέπουμε το φως με στο σκοτάδι, και αντίστοιχα τις σκιές που υπάρχουν μέσα στο φώς.

Πρέπει να μάθουμε να μην μεμψιμοιρούμε, αλλά να είμαστε μέσα στη δυναμική της ζωής και της χαράς.

Γιατί τα πανηγύρια είναι φως και χαρά.

Για όσους τα αντέχουν!