To“Malvasia Festival Monemvasia” που είχαμε τη χαρά να παρακολουθήσουμε το τριήμερο 9-11 Ιουνίου 2023, στην καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς, και το οποίο επιχείρησε να συνδέσει τα νήματα της περιπέτειας του κρασιού της Μαλβαζίας, -που έκανε τα πρώτα βήματά του πριν μία χιλιετηρίδα, στον πανέμορφο τόπο της Μονεμβασιάς- με τη σημερινή πραγματικότητα, ήταν μια αφορμή για σκέψεις.

Σκέψεις, που έχουν να κάνουν με την διαχείριση των πολιτιστικών αγαθών ενός τόπου, τη διασύνδεση με την ιστορία του, με το παρόν και το μέλλον του, αλλά και τον ρόλο της γαστρονομίας -της οποίας βασικό συστατικό είναι το κρασί-, στη συγκρότηση της ταυτότητας ενός τόπου και στην ανάδειξή του ως ενός τουριστικού προορισμού.

Η ιστορία του κρασιού Malvasia

Όσον αφορά τις εκδηλώσεις, μεγάλη έμφαση δόθηκε στην παρουσίαση της ιστορίας του περίφημου κρασιού, η οποία με λίγες λέξεις είναι η εξής:

Στα αμπέλια των πλαγιών του Πάρνωνα (Μαλεβός) καλλιεργούνταν τοπικές ποικίλες σταφυλιών με πρωταγωνίστρια τη Μονεμβασιά, από τις οποίες παραγόταν γλυκός λιαστός οίνος, ο Μονεμβάσιος ή Μονεμβασιώτης ή Μονεμβασία και σύμφωνα με την Σταυρούλα Κουράκου, πρ. Πρόεδρο του OIV – Διεθνούς Οργανισμού Αμπέλου και Οίνου, η παραγωγή άρχισε πριν από τον 13ο αιώνα στη βυζαντινή Μονεμβασία.

Από το βιβλίο της ««MALVASIA, ο περιώνυμος οίνος χθες και σήμερα» που εκδόθηκε το 2020, μαθαίνουμε ότι λόγω της σημαντικής εμπορικής ανάπτυξης της πόλης, οι Μονεμβασιώτες εμπορεύονταν το κρασί τους, το οποίο οι Βενετοί και Γενουάτες έμποροι πωλούσαν με το όνομα Malvasia κατακλύζοντας την Βενετία, όπου τα οινοπωλεία ονομάζονταν «Malvasie”.

Καλλιέργεια και παραγωγή οίνου Μαλβαζία γινόταν και στις Κυκλάδες και στην Κρήτη. Μετά την κατάληψη της Μονεμβασίας από τους Τούρκους και την καταστροφή των αμπελώνων της, το ταξίδι του Μαλβαζία συνεχίστηκε από την Βενετοκρατούμενη Κρήτη μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα. Για όσο κράτησε η κυριαρχία του, ταξίδεψε σε όλες τις αγορές της Ανατολής και της Δύσης.

Εξαγόταν σε όλα τα λιμάνια της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας, φτάνοντας και στις πιο απαιτητικές αγορές της Ευρώπης. Οι Ενετοί φρόντισαν να μεταφέρουν ποικιλίες Μαλβαζία στη Μεσόγειο και την Ευρώπη, εξαπλώνοντας την καλλιέργεια από την Κροατία και την Ιταλία μέχρι την Ισπανία και τα Κανάρια νησιά, την Πορτογαλία και την Μαδέιρα (Malvasia – Malmsey).

Η φήμη του Μαλβαζία αποτυπώνεται μέσα από πολλές αναφορές σημαντικών προσωπικοτήτων των γραμμάτων και της τέχνης. Στο έργο «Ριχάρδος ο Τρίτος» (1595) του William Shakespeare ο Δούκας του Clarence δολοφονείται και πνίγεται «σε ένα βαρέλι Malvasia» (Malmsey butt).

Ο Leonardo da Vinci είχε τον δικό του μικρό αμπελώνα Μαλβαζία στο Μιλάνο, ο νομπελίστας συγγραφέας Thomas Mann στο έργο “Buddenbrooks” φέρνει από το κελάρι δύο φιάλες μαλβαζία, ο Μαρτίνος Λούθηρος, ο Αλέξανδρος Δουμάς, ο Guy de Maupassant αναφέρονται συχνά στον Μαλβαζία, ο Giuseppe Garibaldi καλλιεργούσε Μαλβαζία στην Carpera Σαρδηνίας, ενώ ο συνθέτης Giuseppe Verdi ήταν καλός φίλος του Μαλβαζία οίνου.

Σήμερα, διαφορετικές μορφές Malvasia παράγονται στις παραδοσιακές χώρες (Ελλάδα, Ιταλία, Κροατία, Σλοβενία, Ισπανία, Πορτογαλία) αλλά και νέες (Καλιφόρνια, Αριζόνα, Αργεντινή, Βραζιλία, Αυστραλία).

ΠΟΠ Μονεμβασία-Μalvazia και άλλες Ελληνικές Μαλβαζίες.

Οι προϋποθέσεις για τη δημιουργία ενός ΠΟΠ Μονεμβασιά-Μalvasia είναι η παραπάνω.

Για τις τοπικές Μαλβαζίες μίλησαν η Καλλιόπη Βολιτάκη από το Ιdaia Winery της Κρήτης και την Κρητική Μαλβαζία, ο Σωτήρης Μπόλης υπεύθυνος της καλλιτεχνικής διεύθυνσης του Φεστιβάλ, ο Γιώργος Τσιμπίδης από την Οινοποιητική Μονεμβασίας, εμπνευστής της αναγέννησης της Μαλβαζίας στη Μονεμβασιά, αμπελουργός και παραγωγός της Μαλβαζία Μονεμβασιά και ο Θοδωρής Μωραΐτης από την Πάρο, του ομώνυμου κτήματος που παράγει την Μαλβαζία Πάρου.

Η παραδοσιακή καλλιέργεια αναβίωσε τα τελευταία 20 χρόνια στην Μονεμβασία με πρωτοπόρο των Γιώργο Τσιμπίδη, όπου παράγεται οίνος ΠΟΠ Μονεμβασία‐Μαλβαζία από το 2010, ενώ λίγο αργότερα τρεις ακόμη οίνοι ΠΟΠ Μαλβαζία καθιερώθηκαν στην Πάρο και την Κρήτη (Χάνδακας, Σητεία).

 

Εκδηλώσεις του Φεσιβάλ

Ανάμεσα στις εκδηλώσεις που έγιναν το τριήμερο ξεχώρισαν:
Η ημερίδα «Εμπειρίες Μαλβαζία του κόσμου» όπου συμμετείχαν oι παρακάτω επιστήμονες και ειδικοί από περιοχές παραγωγής Μαλβαζία οίνου στην Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία και Κροατία, μεταφέροντας τις εμπειρίες και τις καλές πρακτικές τους για το αμπέλι και τον οίνο, τη γαστρονομία και τη γεύση, την ιστορία και την παράδοση, την ανάδειξη και την προβολή του μύθου του Μαλβαζία: Anna Grimau (Centre d’Interpretació de la Malvasia de Sitges, Ισπανία), Enric Sebastian Barta (Ερευνητής αμπελουργίας και οινολογίας στο ίδρυμα INCAVI, Αν. Καθηγητής Πανεπιστημίου Rovira i Virgili της Ταραγόνα, Ισπανία), Ivan Marić (Διευθυντής Vinistra, Κροατία), Ivica Matošević (Οινοποιός, μέλος Δ.Σ. Vinistra, Κροατία),

Ενδιαφέρον είχε το Wine masterclass με αντικείμενο τον Mαλβαζία οίνο, από τον Ανδρέα Ματθίδη, Πρόεδρο της Πανελλήνιας Ένωσης Οινοχόων (ΠΕΝΟ), πρ. μέλος Δ.Σ. της Παγκόσμιας Ένωσης Sommeliers (ASI). Παρουσίαση οίνων Μαλβαζία από Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Κροατία.

MALVASIA, ο περιώνυμος οίνος χθες και σήμερα

Την Κυριακή φιλοξενήθηκε η πρώτη επίσημη παρουσίαση του βιβλίου της Σταυρούλας Κουράκου «MALVASIA, ο περιώνυμος οίνος χθες και σήμερα» (Εκδόσεις του Φοίνικα), που αναδεικνύει την ιστορική πορεία, τη διαχρονική αξία και την σπουδαιότητα του ιστορικού οίνου Μαλβαζία. Για το βιβλίο μίλησαν  ο Χρίστος Τσατσαρώνης, πρόεδρος της ΑΜΚΕ Μονεμβασιά Malvasia, ο Χαράλαμπος Λέγγας εκδότης του βιβλίου, η Παναγιώτα Σκάγκου αρχαιολόγος εφορείας αρχαιοτήτων Λακωνίας και ο Ανδρέας Ματθίδης, ο οποίος έδωσε πολλές χαρακτηριστικές πληροφορίες από τη ζωή και τις προσπάθειες της Σταυρούλας Κουράκου, της “κυρίας των αμπελιών” όπως την αποκαλούσαν, τίτλο για τον οποίον ήταν πάρα πολύ περήφανη, πολύ πιο περήφανη από οποιονδήποτε άλλον από όσους κατείχε.

Το βιβλίο το εξέδωσε το 2020 και κατά δήλωση της ήταν σημαδιακό γιατί ήταν το τελευταίο που συνέγραψε, και μετά από αυτό, σε ηλικία 93 χρονών  “κατέθεσε την πένα της”. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η “Κυρά των Αμπελιών” (από το σχετικό ποίημα του Γιάννη Ρίτσου, ο οποίος είχε σπίτι και πατρίδα τη Μονεμβασιά) και ταυτόχρονα  η κυρία του Ελληνικού κρασιού, ήταν ο άνθρωπος που από το 1980, οργάνωσε τον ελληνικό αμπελώνα και κατοχύρωσε τα ΠΟΠ κρασιά της Ελλάδας.

Καλλιτεχνικές εκδηλώσεις

Ήχοι που εκτείνονται από μεσαιωνικές μουσικές στις ιταλικές, γαλλικές και ισπανικές αυλές, αναγεννησιακά μαδριγάλια παιγμένα με όργανα εποχής, φτάνοντας σε παραδοσιακά και σύγχρονα ελληνικά τραγούδια ακούγονταν τα απόγευμα σε διάφορους χώρους της πόλης, ενώ κυρίες από την Ένωση γυναικών «Οι Μονεμβασιώτισσες» αναπαραστούσαν τους τελάληδες και τις «Βενετσιάνες» που περιδιαβαίνουν στα καλντερίμια του κάστρου και αφηγούνται την ιστορία του Μαλβαζία!

Οι συναυλίες που ξεχωρίσαμε.
Συναυλία των Ex Silentio, συγκρότημα Παλαιάς Μουσικής, από τη μεσαιωνική και αναγεννησιακή εποχή, που ειδικεύεται στις ιστορικά τεκμηριωμένες ερμηνείες. Συμμετέχουν: Δημήτρης Κούντουρας, Θεοδώρα Μπάκα, Ειρήνη Μπιλίνη-Μωραίτη, Tobias Schlierf. Και του συκροτήματος της Μαριάννα Πολυχρονίδη όπου συμμετέχουν Γιώργος Σκορδαλός, Ανδρέας Αρβανίτης, Αγγελίνα Κλαυδιανού. Μουσικό σχήμα με τραγούδια από την κρητική και την ελληνική παράδοση αλλά και σύγχρονα ακούσματα.

 

Συναυλία Cantistoria band, «Του ταξιδιού τραγούδια» . Συνδυάζοντας αφήγηση και μουσική, οι Cantistoria πραγματοποιούν ένα πολυγλωσσικό ταξίδι σε γωνιές του κόσμου.

Συναυλία Λίλιαν Τσατσαρώνη, «Σε βρήκα στη Μονεμβασία» Τραγούδια από το έντεχνο ελληνικό ρεπερτόριο με έμφαση στην μελοποιημένη ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, στο κρασί και στην Μονεμβασία. Ένα μουσικό ταξίδι με μία γυναικεία και τρεις αντρικές φωνές, συνοδεία κιθάρας, μπουζουκιού και κοντραμπάσου.

Ο ρόλος της γαστρονομίας στη διαμόρφωση της πολιτιστικής ταυτότητας ενός τόπου 

Τελειώνοντας με τα δρώμενα του τριημέρου θέλω να καταθέσω την ομιλία μου, συμμετοχή στην ημερίδα με θέμα «Εμπειρίες Μαλβαζία του κόσμου» που αφορούσε τον ρόλο της γαστρονομίας στην διαμόρφωση της πολιτιστικής ταυτότητας κάθε τόπου.

«Αν ο χώρος είναι μια έννοια αφηρημένη, που εμπεριέχει την αίσθηση της χωρικότητας, γίνεται τόπος μόνον όταν κατοικηθεί από ανθρώπους, που θα τον «γεμίσουν» με τις δραστηριότητές τους, τα αγαθά που θα παράξουν, τις αξίες και τον πολιτισμό τους, με τα συναισθήματα και τα όνειρά τους, αφήνοντας πάνω του το αποτύπωμά τους. Γιατί, κατά πως έλεγε κι ο Οδυσσέας Ελύτης, «ένα τοπίο δεν είναι όπως το αντιλαμβάνονται μερικοί, απλώς το σύνολο γης, φυτών και υδάτων, αλλά η προβολή της ψυχής ενός λαού επάνω στην ύλη».
Αν καθήκον κάθε πολίτη είναι να κατοικεί συνειδητά τον τόπο του, να γνωρίζει την ιστορία του, τα τοπία και τον μύθο τους, και να συμμετέχει ενεργά στην διατήρηση της πολιτιστικής του ταυτότητας, υποχρέωση κάθε τόπου, των κατοίκων του ως συλλογικότητα, είναι να μπορεί να κωδικοποιήσει τα χαρακτηριστικά αυτά και να τα μεταδώσει στους επισκέπτες του ώστε αυτοί να τον γνωρίσουν βαθιά.

Σήμερα, σ’ όλον τον κόσμο, ως αντιστάθμισμα στη ραγδαία παγκοσμιοποίηση και στην πολιτισμική ομογενοποίηση, οι σύγχρονες κοινωνίες κάνουν μια έντονη στροφή προς την τοπικότητα, προς την επανερμηνεία του κόσμου της παράδοσης και των τοπικών πολιτισμών, προσβλέποντας στη δημιουργία ενός νέου συστήματος αξιών και μιας νέας πολιτιστικής ταυτότητας που αντλεί χυμούς και σοφία από το παρελθόν του τόπου.
“ Όσο πιο τοπικό, τόσο πιο οικουμενικό”, …. είναι το χαρακτηριστικό σύνθημα που ορθώνει το ανάστημα της τοπικότητας και την επανατοποθετεί στην οικουμενική της διάσταση.

 

 Τον πληρέστερο ορισμό έδωσε ο διάσημος Γάλλος γαστρονόμος του 18ου αιώνα Μπριγιά- Σαβαρέν: «Γαστρονομία είναι η βαθιά γνώση όλων όσα αφορούν τη διατροφή του ανθρώπου».
Από την ιστορία της κουζίνας του πλούτου, των υπερβολών και της επίδειξης των Βασιλικών Αυλών και της αριστοκρατίας, η έρευνα των Νέων Ιστορικών (σχολή Αnnales 1920) πέρασε στην ιστορία της πείνας, του προβλήματος του ανεφοδιασμού των αστικών κέντρων, των πολέμων για την απόκτηση των τροφίμων, των καθημερινών μαχών που έδινε η ανθρωπότητα για να εξασφαλίσει τις θερμίδες επιβίωσής της, αλλά και στην ιστορία του παγκόσμιου εμπορίου που σε μεγάλο βαθμό στηρίχτηκε στην στη διακίνηση των τροφίμων (δημητριακά, καφές, πιπέρι, τσαί, ζάχαρη, λαχανικά, φρούτα κ.ο.κ).

Στις ημέρες μας για όσους θέλουν να ασχοληθούν σοβαρά με τη γαστρονομία θα πρέπει να την δουν σαν κομμάτι της αυτογνωσίας ενός τόπου, ως έναν πλουτοπαραγωγικό και πολιτιστικό πόρο, και λιγότερο ως ένα παιγνίδι του life style.

Η γαστρονομία είναι ο πιο σίγουρος δρόμος για να γνωρίσει κανείς την αυθεντικότητα και τα «δαιμόνια» ενός τόπου, την ομορφιά των τοπίων του, το ήθος και της αξίες των ανθρώπων του, να αποθησαυρίσει έντονες εμπειρίες και αξέχαστα βιώματα. Γιατί η γαστρονομία ταυτίζεται με τον πολιτισμό της καθημερινότητας, παραμένοντας έτσι ο καλύτερος τρόπος για να διεισδύσει κανείς στην καρδιά ενός προορισμού., που είναι το προνομιακό πεδίο του τουρισμού εμπειρίας και του ποιοτικού τουρισμού.”

Συμπεράσματα

Η επανανακάλυψη της Μαλβαζίας στον γενέθλιο τόπο της, έρχεται να επιβεβαιώσει όλα τα παραπάνω, δηλαδή την αναγκαιότητα αξιοποίησης του πολιτιστικού αποθέματος κάθε τόπου, με πρωτοβουλία της κοινωνίας των πολιτών.

Η συγκεκριμένη δράση ανάδειξης της Μαλβαζίας είναι αποτέλεσμα των πρωτοβουλιών τοπικών παραγόντων με επικεφαλής τον Γιώργο Τσιμπίδη που ξεκίνησε πριν 25 χρόνια. Σε πρώτη φάση συνεργάστηκαν με την μεγάλη κυρία του Ευρωπαϊκού κρασιού Σταυρούλα Κουράκου, που κατέγραψε την περιπετειώδη πορεία του πιο φημισμένου κρασιού του κόσμου, ανακαλύπτοντας παράλληλα τον τόπο από όπου ξεκίνησε το ταξίδι και σε δεύτερη φάση το 2010, όταν πάλι με δική της εισήγηση κατοχυρώθηκε ο οίνος ΠΟΠ Μονεμβασία‐Μαλβαζία, ενώ λίγο αργότερα τρεις ακόμη οίνοι ΠΟΠ Μαλβαζία καθιερώθηκαν στην Πάρο και την Κρήτη (Χάνδακας, Σητεία).

Το πρώτο διεθνές φεστιβάλ “Malvasia Festival Monemvasia», κορύφωση των προσπαθειών αυτών, κάνει ακόμα ένα βήμα, καθώς έρχεται να συνδέσει την Μονεμβασιά, την γενέτειρα της Μαλβαζίας, με όλες τις περιοχές παραγωγής Μαλβαζία -η Κροατία, η Ισπανία και η Ιταλία που συμμετέχουν στο Φεστιβαλ- χτίζοντας ένα συνολικό αφήγημα, τον “The Malvasia Myth”, ένα «μύθο» για την ιστορία και τον πολιτισμό του Μαλβαζία οίνου”.

 

Με σύγχρονο τρόπο και ματιά, δημιουργώντας ένα νέο “cultural brand” για τη μυθική διαδρομή του οίνου, για τη διαφορετική εμπειρία που προσφέρει κάθε περιοχή παραγωγής, και για την πολιτιστική αξία των “Δρόμου κρασιού του Μαλβαζία”.
H δημιουργική διαχείριση του παρελθόντος, η δημιουργία τοπικών μύθων και αισιόδοξων αφηγημάτων, η διασύνδεση τόπων στη βάση κάποιων κοινών πολιτιστικών στοιχείων, και η διατύπωση νέων συλλογικών διεθνών αφηγημάτων είναι ό,τι πιο παρηγορητικό στις δύσκολες στιγμές της ομοιογενοποίησης που το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα επιχειρεί να επιβάλει. Και η Μονεμβασιά μέσα από όλες αυτές τις δράσεις θα ενισχύσει ακόμα περισσότερο την ιστορική της θέση, καθιστώντας την ακόμα πιο ενδιαφέροντα προορισμό.

Τέλος, θέλω να δώσω συγχαρητήρια στους  συντελεστές του πρώτου “Malvasia Festival Monemvasia”  που συνέβαλαν καθοριστικά για την επιτυχία του, με την ευχή ο θεσμός να στεριώσει και να δικαιώσει τα όνειρα των πρωτοπόρων εμπνευστών του.

ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ: AMKE Μονεμβασία-Malvasia

ΣΥΝΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ: Δήμος Μονεμβασίας, Περιφέρεια Πελοποννήσου

ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: Αναπτυξιακός Οργανισμός Πάρνωνα ΑΕ ΟΤΑ, ΕΝ.Ο.Α.Π. – Δρόμοι κρασιού Πελοποννήσου, Iter Vitis – Cultural route of the Council of Europe, Π – ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ, Οινοποιητική Μονεμβασίας, Χορευτικός Πολιτιστικός Αθλητικός Σύλλογος Μονεμβασίας “ΡΙΖΕΣ”, Σύλλογος Γυναικών “Οι Μονεμβασιώτισσες”

ΧΟΡΗΓΟΙ: KONCREATE Α.Τ.Ε., TETRAGON Α.Ε.
ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ‐ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ: Σχέδιο Διακρατικής Συνεργασίας “Malvasia

Myth” του προγράμματος LEADER/CLLD www.malvasiamyth.com
MEDIA PARTNER: IONIAN
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ: Πριμαρόλια ΑΜΚΕ |

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: Σωτήρης Μπόλης

Και δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ ονομαστικά στους επικεφαλής αυτού του εντυπωσιακού εγχειρήματος που ηγήθηκαν δεκάδων ατόμων, οι οποίοι με εξαιρετικά συγκινητικές προσπάθειες έφεραν σε πέρας το έργο αυτό, δηλαδή τους Γιώργο Τσιμπίδη, Μαρίνη Μπερέτσο, Χρίστο Τσατσαρώνη και Σωτήρη Μπόλη.