Η Σχοινούσα είναι ένα από τα πιο μικρά νησιά των Μικρών Κυκλάδων με έκταση μόλις 9 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Βρίσκεται νοτιοδυτικά της Νάξου και σ’ ελάχιστη απόσταση από τα Κουφονήσια και την Ηρακλειά. Χαμηλοί λόφοι, αμμουδερές παραλίες με βαθυγάλανα νερά και μια Χώρα που αναπτύσσεται κατά μήκος ενός δρόμου. Οι κάτοικοί της δεν ξεπερνούν τα 150 άτομα και, σε αντίθεση με τα Κουφονήσια που ασχολούνται κυρίως με την αλιεία, εδώ η κύρια απασχόλησή τους είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία.

Ξαφνιάζεται κανείς αν μάθει τις καλλιέργειες του νησιού που ήταν ανέκαθεν αυτάρκες σε τροφές. Χωράφια με στάρια και κριθάρια, 3.000 ελιές δίνουν στους ντόπιους το λάδι τους, 2.000 αιγοπρόβατα εξασφαλίζουν το κρέας και τα τυροκομικά, μικρά μποστάνια με οπωρικά και ζαρζαβατικά.

Η πιο χαρακτηριστική όμως καλλιέργεια του νησιού είναι το φάβα, το σπάνιο ψυχανθές κατσούνι (pisum sativum), που δίνει την πιό γλυκειά, φίνα και πεντανόστιμη φάβα της Ελλάδας. Παλαιότερα, κάθε σπίτι καλλιεργούσε τα χωράφια του για να έχει την οικογενειακή φάβα της χρονιάς.

Η καλλιέργεια του φάβα είναι δύσκολη, καθώς το φυτό είναι ευαίσθητο και όλη η διαδικασία πρέπει να γίνει με το χέρι. Μαζεύεται το πρωί με τη δροσιά, πριν χαράξει, γιατί αν το δει ο ήλιος σπάει και πέφτει. Επίσης, αν μετά το αλώνισμα δεν φυσήξει για να γίνει το παραδοσιακό λίχνισμα (ο διαχωρισμός του άχυρου από τον καρπό) και το φάβα μείνει, ανάβει και καταστρέφεται.

Εξαιτίας αυτών των δυσκολιών η καλλιέργειά του είχε σχεδόν εγκαταλειφθεί τις τελευταίες δεκαετίες. Μόνο την τελευταία δεκαετία ξεκίνησαν κάποιοι νέοι καλλιεργητές να αναστήσουν την καλλιέργεια και να γνωρίσουν τη φάβα (ή το φάβα κατά τους ντόπιους) στο κοινό.

Ο Θοδωρής Νομικός και ο Μανώλης Κωβαίος είναι οι δύο πιο σημαντικοί καλλιεργητές φάβας, οι οποίοι έχουν το 70% της ντόπιας παραγωγής και το υπόλοιπο έχουν καμιά δεκαριά μικρότεροι. Μάς μίλησαν για τη δυσκολία της παραγωγής, αλλά και για την προσπάθειά τους να γνωρίσουν στην ελληνική αγορά το προϊόν τους, τυποποιώντας το.

Τον Μανώλη Κωβαίο, τον Βενιαμίν των πέντε αδελφών Κωβαίων, τον συναντήσαμε στην οικογενειακή ταβέρνα της μητέρας του κυρά-Ποθητής, όπου δοκιμάσαμε τη ντόπια φάβα του που έσταζε μέλι! Τη φάβα του την είχαμε γνωρίσει νωρίτερα σε κλαδικές εκθέσεις, βαλμένη μέσα σε μια πολύ καλαίσθητη συσκευασία.  Ο Μανώλης είναι αυτός που πρώτος πίστεψε στην φάβα, την τυποποίησε και την ταξίδεψε στις εκθέσεις.  Επένδυσε στην τεχνολογία και αγόρασε μια σύγχρονη αλωνιστική μηχανή που τον διευκόλυνε παραγωγικά και παράγει περίπου το 30% της παραγωγής του νησιού.

Τον Θοδωρή Νομικό, ένα παλικάρι έξω καρδιά, (ένας από τα 7 αδέλφια Νομικών) τον συναντήσαμε στο πανέμορφο καφενείο της Χαράς. Με σπουδές ηλεκτρολόγου και τις αντίστοιχες γνώσεις, πήρε το ρίσκο να κάνει την επένδυση του ηλεκτρονικού διαχωρισμού του καρπού από το άχυρο. Έτσι η παραγωγή διευκολύνθηκε. Τα προϊόντα του πουλιούνται στο οικογενειακό σούπερ μάρκετ και στην Νάξο, και παράγει το 40% της συνολικής παραγωγής του νησιού.

Η ετήσια παραγωγή της σχοινουσιώτικης φάβας κυμαίνεται από 60 ως 15 τόνους – ανάλογα τον καιρό – και με μια φύρα 20% για τη συλλογή του σπόρου της επόμενης χρονιάς, οδηγούμαστε σε μια μέση ετήσια παραγωγή 40 τόνων, που μ’ αυτούς ξεκινά η Σχοινούσα το αγώνα για την ανάδειξη της Φάβας της.

Πενήντα χιλιάδες καλόγουστα φακελάκια των 400 γραμμαρίων ταξιδεύουν σ’ όλη την Ελλάδα και κάνουν τη Σχοινούσα γνωστή ως παραγωγό της, ίσως, καλύτερης φάβας της χώρας.

Είναι φυσικό η Σχοινούσα να τιμά το προϊόν που την ανέδειξε και έτσι κάθε χρόνο τον Ιούνιο γίνεται η γιορτή της Σχοινουσιώτικης φάβας που περιλαμβάνει περιπάτους στα φαβοχώραφα, μαγείρεμα φάβας σε μεγάλα καζάνια, έκθεση φωτογραφίας γλέντι και χορό.

Φέτος, η ένατη γιορτή της φάβας γιορτάστηκε μετά από 2 χρόνια διακοπής λόγω της πανδημίας, ο κόσμος ήταν διψασμένος για γλέντι, φάβα και χορό και έτσι υπολογίζεται ότι  πάνω από 700 άτομα πέρασαν από το πανηγύρι.

Με τα ποστάλια  αλλά και με καΐκια, ιδιωτικά σκάφη και φουσκωτά, για χάρη της φάβας της Σχοινούσας, του Νίκου Οικονομίδη του μεγάλου Σχοινουσιώτη μουσικού και γλεντιστή και της Κυριακής Σπανού, κατέφθασαν από τα τριγύρω νησιά (Αμοργό,  Ηρακλειά, Κουφονήσια, Νάξο και Πάρο) κόσμος και κοσμάκης.

Το γλέντι ξεκίνησε στις 10 το βράδυ με το μοίρασμα του φαγητού και τελείωσε το πρωί στις 7.00, με την καμπάνα της εκκλησίας που καλούσε τον κόσμο για την Κυριακάτικη λειτουργία. Ο κόσμος ξαναθυμήθηκε τους μπάλους, τους μπαλαριστούς, τους συρτούς και τους ικαριώτικους χορούς. Οι εθελοντές και τα μέλη των δυο συλλόγων της Σχοινούσας, σύνολο καμιά 25 άτομα, διαχειρίζονταν με μεγάλη επιτυχία την απρόσμενη κοσμοσυρροή (κάτοικοι νησιού 150, συμμετέχοντες στην γιορτή 700).

Μια από τις πιο όμορφες στιγμές  του χορού ήταν όταν ο Γιώργος Κωβαίος, ο πατέρας των πέντε Κωβαίων (Αντώνη, Χρήστου, Δημήτρη, Άγγελου και Μανώλη), κοντά στα 90, χόρεψε με την εγγονή του Ποθητή έναν συναρπαστικό μπάλο.

Δείτε και σχετικό βίντεο του Σπύρου Πριοβόλου.

Mπορεί η γιορτή της φάβας να βάστηξε μια μέρα, αλλά καλό είναι να γνωρίζει κανείς ότι η γιορταστική ατμόσφαιρα, αποτέλεσμα της ανοικτόκαρδης φιλοξενίας των κατοίκων της Σχοινούσας βαστά όλον τον χρόνο, όπου ανά πάσα στιγμή διοργανώνονται γιορτούλες με όργανα και χορούς.

Όπως και όλη τη χρονιά μπορεί κανείς  να δοκιμάσει  ντόπιους μεζέδες με τοπικά υλικά. Το νησάκι της χαράς!

Στο καφενείο της Χαράς, ένα από τα ομορφότερα της Ελλάδας, εκτός του πληθωρικού ελληνικού πρωινού, το καλοκαίρι χαιρόμαστε τα καρπουζάκια από τον μπαξέ του Πέτρου.

Στην παλαιότερη ταβέρνα της Χώρας, στην ταβέρνα της κυρά Ποθητής, εδώ και λίγα χρόνια η Φιλίτσα Kαραμανλή παρουσιάζει τις δημιουργίες της, παραδοσιακές και πειραγμένες που έχουν εκατοντάδες φανατικούς οπαδούς.

Kαι στο ξενοδοχείο Ηλιοβασιλέματα της Ευδοκίας να έχεις στο πρωινό σου μεταξύ άλλων, ρυζόγαλο  από φρέσκο γάλα κατσίκας, και κολοκυθόπιτα με ντόπια μυζήθρα με θέα βεράντας το Μερσίνη και στο βάθος τη Νάξο! (στην φωτογραφία η Νικολέτα Σίμου, η Ευδοκία Νομικού και η Παναγιώτα Γιαννοπούλου)

Στο Μπιζέλι, ο Δημήτρης Κωβαίος (δεξιά στη φωτογραφία, δίπλα στον αδελφό του Χρήστο) ψήνει τα καλύτερα κρέατα του νησιού, αφού αξιοποιεί το κοπάδι του με τις πενήντα μάνες αιγοπροβάτων, φροντίζοντας  να τρέφονται αυτές και τα εριφάκια τους με ό,τι καλύτερο.

Στην παραλία του Λειβαδιού, στην ταβέρνα Livadi, η Ευδοκία Νομικού μαζί με τις κόρες της Πόπη και Ειρήνη προσφέρουν χαμόγελα και σπιτικές γεύσεις.

Στο λιμάνι της Σχοινούσας (Μερσίνη) βρίσκεται το εστιατόριο Νικόλας της Σχοινούσας, η πιο δημοφιλής ταβέρνα του νησιού από την δεκαετία του ’70, που τώρα δειλά-δειλά αλλά σταθερά την αναλαμβάνει η τρίτη γενιά με τις εγγονές του Νικόλα την Βαγγελίτσα, την Γεωργία και την Νικολέτα.

Aπό το 2010, τα 8 αδέλφια της μεγάλης οικογένειας του Γιώργου Νομικού και της Ειρήνης Σίμου (Πλητώ, Νίκος, Θοδωρής, Ελένη, Μαρουσώ, Ποθητή, Χρυσοβαλάντω και Χρήστος) απέκτησαν ταβέρνα με το ομώνυμο τίτλο “Τα 8 αδέλφια” που στεγάζεται πάνω από ωποροπαντοπωλείο της κυρίας Ειρήνης. Στην ταβέρνα πρωταγωνιστεί ο μικρότερος αδελφός Χρήστος που σπούδασε σεφ και τώρα αξιοποιεί κυρίως την οικογενειακή φάβα και τα κατσικάκια της οικογένειας.

Το εστιατόριο Deli βρίσκεται στην Χώρα της Σχοινούσας και σίγουρα έχει την ομορφότερη θέα του νησιού. Ο Δημήτρης Παπαδάκης από την Κρήτη, πριν πολλά χρόνια ερωτεύτηκε τη Σχοινούσα και μια ντόπια κοπελιά, την Ευδοκία Δεσποτίδη, με αποτέλεσμα την δημιουργία ενός εξαιρετικού εστιατορίου και μιας υπέροχης  οικογένειας.

Τι κι αν το λιμανάκι της Μερσίνης τον Αύγουστο, θυμίζει Τουρκολίμανο (Μικρολίμανο για τους νεότερους) από τα εντυπωσιακά σκάφη αναψυχής. Η ψυχή της Σχοινούσας παραμένει ο οικισμός της Χώρας με τον μαγικό δρόμο των 200 μέτρων, αναλλοίωτο από το 1975 που τον επισκέφτηκα και μαγεύτηκα, όπου γύρω του είναι συγκεντρωμένα 3-4 παντοπωλεία, ένας φούρνος, 3 καφενεία και 5-6 ταβερνάκια, αλλά κυρίως η ζωή των ντόπιων που είναι σε πλειοψηφία τους νέοι και γλεντζέδες. 

Αλλά για τις ομορφιές αυτού του δρόμου, που θεωρώ ότι είναι από τους πιο όμορφους των  Κυκλάδων, θα επανέλθω καταγράφοντάς τον, πόρτα-πόρτα, και μαγαζί το μαγαζί. Θυμάμαι την εποχή τέλη του 80, μόλις είχε έρθει το ηλεκτρικό ρεύμα στο νησί και είχα περιδιαβεί το δρομάκι αυτό, κάθε δυό σπίτια και μια αυλή, η ακόμα και στα παράπλευρα πεζούλια, συντροφιές να κάνουν βεγγέρες, και με συνοδεία του βιολιού και του λαγούτου να τραγουδούν και να διασκεδάζουν. Κάπου εκεί σε μια παρέα γνώρισα και τον Γιάννη Σκαρλάτο που τον τσίμπησα με ένα καΐκι και τον έφερα να μου τραγουδήσει στο γάμο μου στις Λεύκες το 1990!

Όλα αυτά και άλλα πολλά, όπως την ιστορία των οικογενειών που ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στη Σχοινούσα στις αρχές του 19ου αιώνα, από την Αμοργό (Κωβαίοι, Νομικοί, Δεσποτίδηδες, Σίμοι, Οικονομίδηδες, Σκαρλάτοι, Κρίσπηδες) και κυριάρχησαν στο νησί, θα τα δούμε σε επόμενα άρθρα, καθώς για το νησί ετοιμάζεται και ειδική ενότητα, καθότι προετοιμάζεται κι αυτό να γίνει μια Γαστρονομική Κοινότητα. Μέχρι τότε, ας αρκεστούμε στην ανάμνηση της  γεύσης του σχοινουσιώτικου τυριού, της γλύκας του φάβα, του αλατιού από τον αφρό της θάλασσας και του άνυδρου αγγουριού.

Ή ακόμη και στην ανάμνηση ενός δειλινού, από τα κτήματα και φαβοχώραφα της οικογένειας Κωβαίου, προς το πέλαγο και την γοητευτική μοναξιά της νήσου Κέρου στο βάθος.

Tέλος ευχαριστώ τον Νίκο Νομικό πρόεδρο του Συλλόγου Σχοινουσιωτών και αντιδήμαρχο, και τον Νίκο Μενδρινό, μελισσοκόμο και βασικό στέλεχος της οργανωτικής επιτροπής της γιορτής της φάβας για την καθοδήγησή τους και την φιλόξενη διάθεσή τους.

H γιορτή της φάβας της Σχοινούσας, ο μπάλος του 90χρονου Κωβαίου κι η ανακάλυψη ενός μαγικού νησιού – Greek Gastronomy Guide