Ο γάμος

Έγινε πριν μια εβδομάδα στην Νάουσα της Πάρου ο γάμος δυο υπέροχων ανθρώπων και το πάντρεμα δυό πανέμορφων τόπων που έχουν το ίδιο όνομα, της Νάουσας της Πάρου και της Νάουσας της Ημαθίας. Ένας γάμος σαν τους δεκάδες που γίνονται με φόντο και σκηνικό την ξεχωριστή Πάρο, γιατί θα έπρεπε να μας απασχολήσει ιδιαιτέρως και να προκαλέσει την δημιουργία ενός άρθρου;

Mα γιατί αυτός ο γάμος δεν είχε καμία σχέση με τους γάμους -συνήθως Αθηναίων- που τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούν τα νησιά των Κυκλάδων ως ντεκόρ, για τις φωτογραφίες που θα κατακλύσουν το διαδίκτυο και σαν στόχο έχουν να δείξουν το μεγαλείο της εκδήλωσης, το ιδιαίτερο  νυφικό της νύφης, τους πλούσιους μπουφέδες, τις κοσμικές παρουσίες, τα χιλιάδες βεγγαλικά, τα ξέφρενα γλέντια ως μπουζουκσίδικου της παλιάς εποχής. Γάμοι του φαίνεσθαι, της επίδειξης και της αλαζονίας.

Ο γάμος του Γιώργου Μωραΐτη από την Νάουσα της Πάρου  και της Εύης Σαμαρά  από την Νάουσα της Ημαθίας πριν το αναλύσουμε διεξοδικότερα -που θα το κάνουμε-, είχε το εξής χαρακτηριστικό. Η αισθητική του ακτινοβολούσε ένα πρωτόγνωρο ήθος. Μια αλήθεια.  Γιατί η αισθητική όταν δεν εμπεριέχει ήθος, παράγει το κιτς.  Τόσο απλά. Μα και τόσο δύσκολα να γίνουν τα απλά!

Και αυτό που ένιωσα εγώ το νιώσαν και όλοι όσοι παρευρέθηκαν και σχολιάσαν τις επόμενες μέρες. –“Τι ωραίος γάμος!”  Kαι πού να φανταστεί κανείς;  Στο λιμανάκι της Νάουσας! Στο σημείο όπου στη διάρκεια του τριμήνου Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος δεν τολμάς να πατήσεις, από την αφόρητη πολυκοσμία και την ηχορύπανση.

Αυτή τη φορά το λιμανάκι της Νάουσας ήταν άδειο, πεντακάθαρο, οι χώροι στις εκατέρωθεν πλατείες απελευθερωμένοι από τα εκατοντάδες τραπεζοκαθίσματα, και τους ανάλογους καθήμενους. Το λιμανάκι το σύμβολο της γραφικότητας του νησιού, το πιο διάσημο τοπόσημο της Πάρου, ανέπνεε, και η χαρά του ήταν μεγάλη. Αυτή την χαρά νιώσαμε εμείς οι ελάχιστοι καλεσμένοι, μιας και οι προσκλήσεις εστάλησαν σε 60 άτομα, 30 από την νύφη και άλλες τόσους από τον γαμπρό.

“Όρτσα, όρτσα τα πανιά γυρίζω
Και για την αγάπη μου πάλι αρμενίζω
Ο καιρός φορτσάρει σαν θεριό μουντάρει
Και γυρνώ την πρύμνη στ’ άγριο μπουρίνι
Όρτσα, όρτσα τα πανιά γυρίζω
Και για την αγάπη μου πάλι αρμενίζω”

Τραγουδούσαν οι Μανώλης Δελέντας (βιολί), Αντώνης Μπαρμπαρήγος (λαγούτο), Κίμωνας Ξύγκης (κιθάρα), Νίκος Τσαντάνης (κλαρίνο, τσαμπούνα) Αστέριος Ρήγας (μπουζούκι),  και ξεσήκωναν τους καλεσμένους με τους σκοπούς  που έπαιζαν, τους μπάλους, τους συρτούς, αλλά και τα ταγκό. Η μουσική ήταν  υψηλού επιπέδου απ’ αυτές που σπάνια συναντάς. O δε προσκαλεσμένοι -μηδέ της αφεντιάς μου πουχα την τιμή να χορεύω με την αγαπημένη μου Τζανέττα,  την κιβωτό της λαϊκής παράδοσης του νησιού- δεν σταμάτησαν να χορεύουν μέχρι τη δύση του ηλίου!

Με ακούτε να μιλάω συνέχεια για μια αρμονική σχέση αισθητικής και ήθους, -ταύτιση καμιά φορά-, και ίσως διερωτάστε τι εννοώ. Την απάντηση θα σας την δώσει η νύφη του γάμου η Εύη Σαμαρά-Μωραΐτη με το απαντητικό γράμμα που έστειλε σε όσους την τίμησαν: “Αγαπημένοι φίλοι και συγγενείς μας, σας ευχαριστούμε για την αγάπη και τη χαρά που μας δώσατε την ημέρα του γάμου μας που μόνο ευγνωμοσύνη μας έχει πλημμυρίσει. Σας ευχόμαστε ολόψυχα υγεία και χαρές στις οικογένειες σας! Ήθελα να σας πω την ιστορία για το πουκάμισο που φόρεσα την ημέρα του γάμου. Υφάνθηκε για χαρές από την προγιαγιά μου τη Σουζάνα. Της μοίρας όμως ήταν γραφτό να μπει στις αποσκευές του διωγμού το 1922 με πόνο και λύπη και χαίρομαι πολύ που σήμερα το 2022 ανέμιζε στις χαρές του γάμου μου στο αξεπέραστο λιμανάκι της Νάουσας”. 

Η Νάουσα του Βορά

Το μεσοφόρι-νυφικό της νύφης ήταν η ανάμνηση ενός πολιτισμού που άνθησε στην Μικρά Ασία, και συνέχεια στην όμορφη πόλη της Μακεδονίας. Η Νάουσα με το ποτάμι την Αραπίτσα, όχι μόνον σαν στοιχείο φυσικής ομορφιάς αλλά και ως πλουτοπαραγωγική δύναμη, γιατί τα άφθονα νερά της, κινούσαν παλιά υδρόμυλους που άλεθαν στάρι, καλαμπόκι, σουσάμι και έπλεναν μαλλί, υφάσματα και χαλιά, αλλά και αργότερα  ήταν η κινητήριος δύναμη για τα εργαστήρια και τα εργοστάσια της κλωστοϋφαντουργίας, πλήρωσε με το αίμα της, τη συμμετοχή της στον ηρωικό αγώνα στην Ελληνική Επανάσταση, και ακολούθως επουλώνει τα τραύματά της με  την βιομηχανική ανάπτυξη στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν δημιουργείται το πρώτο υδροκίνητο εργοστάσιο, το μεγαλύτερο των Βαλκανίων, και από τότε ακολουθούν και άλλα εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας, έτσι ώστε στο τέλος του 19ου αιώνα  να εργάζονται σ’ αυτά  5.000 εργάτες και εργάτριες και η Νάουσα να θεωρείται το “μικρό Μάντσεστερ των Βαλκανίων”. Το 1912 απελευθερώνεται και εντάσσεται στο ελληνικό κράτος και το υποδέχεται χιλιάδες πρόσφυγες από την Μικρά Ασία.

Οι Μικρασιάτες προκόψαν μαζί με την πόλη που μέχρι την δεκαετία του 1980 με επίκεντρο την κλωστοϋφαντουργία της ήταν από τις πλέον εύπορες πόλεις της Ελλάδας. Η καταστροφή της εριοβιομηχανίας και της κλωστοϋφαντουργίας, κυρίως λόγω της παγκοσμιοποίησης δημιούργησε μεγάλα προβλήματα στην πόλη που  προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές της. Στις αρχές του 21ου αιώνα, η πόλη της Νάουσας επιχειρεί για άλλη μια φορά να βρει το βηματισμό της, να σηκώσει κεφάλι και να πρωταγωνιστήσει ξανά. Όπλα της, η όμορφη πόλη, με τα αξιοθέατά της (το πάρκο με την επιβλητική θέα στον κάμπο της Ημαθίας, ο πύργος του ρολογιού), η πολιτιστική της κληρονομιά, στον αγροδιατροφικό τομέα και ειδικά στα ροδάκινα και στον αμπελώνα της –η Νάουσα είναι διεθνής πόλη του οίνου και της αμπέλου–, στη γαστρονομική της παράδοση και στον εναλλακτικό τουρισμό.

Σε χιλιάδες στρέμματα, καλλιεργούνται διάφορες ποικιλίες της «περσικής μηλέας», όπως ονόμαζε τα ροδάκινα ο Θεόφραστος, καθώς οι καρποί αυτοί είχαν φτάσει στην Ελλάδα από την Περσία, μετά την εκ- στρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Και δεν υπάρχει ομορφότερο θέαμα όταν την άνοιξη ο κάμπος που απλώνεται στα πόδια της Νάουσας μοιάζει  να ναι βγαλμένος από παραμύθι, καθώς μεταμορφώνεται σε μια απέραντη ροζ θάλασσα από τις ανθισμένες ροδακινιές. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ηρόδοτος αναφέρει πως σε αυτά τα μέρη βρίσκονταν οι περίφημοι Κήποι του Μίδα. Η Νάουσα –η μεγαλύτερη παραγωγός με μεταποιητής της χώρας (μαζί με την ευρύτερη περιοχή της Ημαθίας) στα ροδάκινα– παράγει επίσης κεράσια, μήλα, δαμάσκηνα και ακτινίδια, ενώ από ζαρζαβατικά κυρίως μελιτζάνες και πιπεριές κέρατο.

Στον αμπελώνα της Νάουσας καλλιεργείται η πολυδύναμη ποικιλία ξινόμαυρο –μία από τις τέσσερις ποικιλίες­ πρεσβευτές του ελληνικού κρασιού (αγιωργίτικο, ξινόμαυρο, ασύρτικο, μοσχοφίλερο)– από την οποία παράγονται τα ερυθρά κρασιά ΠΟΠ Νάουσα. Στην περιοχή της Νάουσας υπάρχουν γύρω στα 20 οινοποιεία, που πολλά εξ αυτών είναι επισκέψιμα και υποδέχονται με τη γνωστή μακεδονίτικη φιλοξενία όσους επιθυμούν να γευθούν τις πάνω από 100 ετικέτες ξινόμαυρου αλλά και άλλες ποικιλίες που προσαρμόστηκαν στην περιοχή, από τις οποίες παράγονται τα κρασιά ΠΓΕ Ημαθίας ή άλλοι τοπικοί οίνοι. 

Το ξινόμαυρο μπορεί να το δοκιμάσει κανείς στην κλασική του παραδοσιακή εκδοχή, σε μοντέρνες εκδοχές που αξιοποιούν σύχρονες τεχνικές, στις μεταμοντέρνες που δίνουν βάση στο αμπέλι (στους κλώνους, στις ιδιομορφίες του εδάφους και του μικροκλίματος), στα παντρέματά του με άλλες ποικιλίες όπως το Syrah ή το Merlot και, τέλος, σε Blanc de Noir ή σε εκδοχή αφρώδους οίνου.

Η πόλη τα τελευταία 10 χρόνια επιχειρεί με επιτυχία να ενταχθεί στον παγκόσμιο χάρτη του κρασιού και του οινοτουρισμού, δίνοντας έτσι μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξη της περιοχής. Κάθε  χρόνο υποδέχεται τους οινόφιλους στις εκδηλώσεις «Νάουσα ­ Πόλη του Οίνου» που διοργανώνει η Ένωση Οινοποιών Νάουσας, όπου δοκιμάζονται τα τοπικά κρασιά και γίνεται γνωστή η συμβολή του κρασιού τόσο στην ιστορία, την κουλτούρα και τη γαστρονομία της περιοχής, όσο και στην καθιέρωση της δυναμικής της ελληνικής οινοποιίας διεθνώς.

Ένας σπουδαίος εκπρόσωπος του ξινόμαυρου της Νάουσας, ο Κείμης (από το Ιωακείμ) Χρυσοχόου, που με τη γυναίκα του Μπέτη, την κόρη του -οινολόγο- Νανά, τον γιο του Γιάννη και την κόρη του Κατερίνα, έχουν φτιάξει μία μεγάλη μονάδα (την τρίτη στην περιοχή, μετά τον κυρ-Γιάννη και τον Συνεταιρισμό), επισκέψιμο οινοποιείο με έναν εξαιρετικά καλαίσθητο χώρο για οινογευσιγνωσίες, όπου δεσπόζουν μεγάλα ξύλινα τραπέζια-κατασκευές, οι επιφάνειες των οποίων είναι περίτεχνες παλιές πόρτες, ψηφιδωτά, πίνακες και καλλιτεχνικές δημιουργίες, βρισκόταν στον γάμο καθότι ήταν ο αγαπημένος θείος της νύφης.

Δεν θα μπορούσαμε να αποχαιρετίσουμε την Νάουσα της Ημαθίας, την πατρίδα της νύφης αν δεν αναφερόμασταν και στις Μπούλες, ένα από τα σημαντικότερα δρώμενα της ελληνικής Αποκριάς, που αποτελεί κομμάτι της ζωής των Ναουσαίων και προσελκύει κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες. Είχα την χαρά να καταγράψω το έθιμο, από το ξεκίνημα του, όταν Είχα την τύχη και την χαρά να παρευρεθώ στον όμιλο «Γενίτσαροι και Μπούλες» που στεγάζεται στον «Υδρόμυλο Μάκη” δίπλα στο ποτάμι της Αράπιτσας, και έμαθα ένα σωρό στοιχεία της ιστορίας του δρώμενου (την τελετουργία του ντυσίματος, πολυπλοκότητα στολής, οργάνωση των μπουλουκιών, διαδικασία παρέλασης, χαρακτηριστικά της μουσικής των χαλκίνων) που την έχω αποτυπώσει αναλυτικά στο άρθρο μου “Μπούλες – Γενίτσαροι”

Το ξινόμαυρο με τα 20 οινοποιεία  και οι Μπούλες,  που τιμούν την Νάουσα στο εξωτερικό, καθώς λαμβάνουν συνεχώς βραβεία σε διεθνή φεστιβάλ, κυρίως για την αυθεντικότητα των στολών του, μπορεί να γίνουν οι δύο κεντρικοί άξονες γύρω από τους οποίους μπορεί να αναπτυχθεί ένας ποιοτικός πολιτιστικός και εναλλακτικός τουρισμός, που θα οδηγήσει την πόλη στην νέα της αναγέννηση.  Αλλά ας επιστρέψουμε στον γάμο που μας έδωσε την ευκαιρία να ρίξουμε μια ματιά στον πολιτισμό της Νάουσας του Βορρά.

Η Νάουσα της Πάρου

Η Νάουσα μέχρι τα τέλη του 1980 ήταν το μεγαλύτερο ψαροχώρι των Κυκλάδων, και το γραφικό λιμανάκι της, όταν είχε καιρό, ήταν τόσο πηγμένο από καΐκια, που δεν φαινόταν το νερό της θάλασσας. Στις προβλήτες πέριξ του λιμανιού  οι ψαράδες μπάλωναν, νετάριζαν και στοίβαζαν τα δίκτυα τους, τοποθετούσαν τα εργαλεία τους, τα τελάρα τους και τα δολώματα τους ενώ  στην προκυμαία στεγνώναν τα δίκτυα τους.

Ο καιρός περνούσε, μία-μία οι αποθηκούλες μετατρέπονταν σε καφενεία, μπαράκια, εστιατόρια, ώσπου όλο το λιμάνι έγινε ένας χώρος ψυχαγωγίας και εστίασης, και ο χώρος γέμισε τραπεζοκαθίσματα. Παρ’ ότι τα καΐκια, τα περισσότερα σπάσαν,  με τις ευχές της Ευρωπαϊκής κοινότητας, το λιμανάκι όλον τον χρόνο διατηρεί την γοητεία και την ευρυχωρία του, θυμίζει πάντα σκηνή αρχαίου θεάτρου, πλην των 2 μηνών του καλοκαιριού όπου η κατάσταση είναι ασφυκτική. Όπως και να το κάνεις όμως, παραμένει το πιο πολυφωτογραφημένο λιμανάκι των Κυκλάδων. 

Ο αμπελώνας της Πάρου έχει και αυτός την ιστορία του… Η καλλιέργεια του αμπελιού ξεκινά από την αρχαιότητα,  συνεχίστηκε την περίοδο του Βυζαντίου,  και ο οίνος της Μαλβαζίας, κρασί που παραγόταν στο τρίγωνο Κυκλάδες-Κρήτη-Μονεμβασία, γίνεται περιζήτητος στις χώρες της Ευρώπης.  Ταξιδεύοντας την ύπαιθρο της Πάρου, μέχρι τα ψηλότερα σημεία της, θα συναντήσεις στις λιθόκτιστες πεζούλες της, αμπέλια και παλιά πατητήρια, όπου μέχρι πολύ πρόσφατα οι αγρότες πατούσαν επιτόπου τα σταφύλια τους.

Κύριο χαρακτηριστικό των παραδοσιακών κλιμάτων της Πάρου είναι ότι δεν έχουν κορμό, αλλά τα κλαδιά έρπουν στο έδαφος (οι λεγόμενες απλωταριές) για να προστατέψουν τα σταφύλια από τους δυνατούς ανέμους (σήμερα η πρακτική αυτή έχει σχεδόν καταργηθεί και επικρατεί η γραμμική καλλιέργεια). Οι ποικιλίες που φύονταν στην Πάρο ήταν η Μανδηλαριά, η Μονεμβασιά, το Σαββατιανό, το Μαυροτράγανο, το Αηδάνι, το Μαυραθήρι, και τα λιγότερο γνωστά η Βάφτρα, το Κακόμαυρο, η Ασπρούδα, η Παπατσούδα, η Ποταμίσια, η Τρυφέρα και οι παριανοί αμπελουργοί συνήθιζαν στα κτήματά τους να έχουν ανάμεικτων ποικιλιών κλίματα.

Όταν η φυλλοξήρα χτύπησε τη Γαλλία, οι Δυτικοί γύρεψαν από τις Κυκλάδες κρασί γιά τα χαρμάνια τους. Η Πάρος ανταποκρίνεται κι έτσι στις αρχές ως τα μέσα του 20ου αιώνα βρίσκει το νησί με καλλιέργειες αμπελιών σε έκταση 10 χιλιάδων στρεμμάτων -έναντι 5 χιλιάδων σήμερα- με μέση ετήσια παραγωγή τα 2.500.000 λίτρα. Μόνο την δεκαετία αποτολμήθηκε η παραγωγή εμφιαλωμένων ντόπιων κρασιών για τις ανάγκες του νησιού. Το 1981 η Πάρος προβιβάζεται σε αμπελουργική περιοχή με κρασιά Ονομασίας Προέλευσης για κρασιά που παράγονται από ποικιλίες Μονεμβασιάς και Μανδηλαριάς. Από τότε άρχισε να αναπτύσσεται η τοπική οινοποιία, συνδιάζοντας τις καλύτερες παραδόσεις με τη σύγχρονη οινολογική πρακτική.

Σήμερα στην Πάρο υπάρχουν 6 οινοποιεία που παραλαμβάνουν τα σταφύλια των αμπελοκαλλιεργητών,  με τον μεγαλύτερο όγκο κρασιών να παράγει το Οινοποιείο Μωραΐτη και κατόπιν το οινοποιείο της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Πάρου και το Μoraitico του Γιώργου Μωραΐτη.   Αλλά δεν υπάρχει αμπελουργός στο νησί που να μην φτιάχνει ο ίδιος το κρασάκι που θα τον συντροφεύσει όλη τη χρονιά.

Ο γαμπρός

Ο γαμπρός ο Γιώργος Μωραΐτης αμπελουργός και οινοποιός, ιδιοκτήτης του οινοποιείου Moraitico, –παράγει τα πιο αγαπημένα κρασιά του νησιού-, είναι ένας ένας γλυκός και τρυφερός άνθρωπος και όσοι τον γνωρίζουν μόνο καλά λόγια  έχουν να πουν γι’ αυτόν, καθώς  αποπνέει μια γαλήνια ηρεμία και μια πρωτόγνωρη ευγένεια. Η οικογένειά του ήρθε στην Πάρο από την Πελοπόννησο κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821, και από τις αρχές του 20ού αιώνα πρωταγωνιστεί στην παραγωγή του παριανού κρασιού. Το 1970 ο πατέρας του, Θεόδωρος Μωραΐτης, στέλνει τον  Γιώργο να σπουδάσει στην Αθήνα οινολόγος, και όταν επιστρέφει μετά τις σπουδές και την  εργασία πρακτικής σε μία μεγαλύτερες οινοπαραγωγικές εταιρείες της Ελλάδας με διεθνή αναγνώριση, στην “ΒΟΤΡΥΣ” του Μποδοσάκη, αναλαμβάνει την οινοποίηση των κρασιών του οικογενειακού οινοποιείου και το 1976 πραγματοποιεί την πρώτη επιτυχημένη εμφιάλωση με το κρασί Καβαρνίς.

Στα τέλη της δεκαετίας 1970 έρχεται στο οινοποιείο ο αδελφός του Μανώλης από τα καράβια. Δεν μπόρεσαν να συνεργαστούν αρμονικά -συμβαίνουν αυτά και στις καλύτερες οικογένειες οινοποιών, και η Νάουσα του Βορά το γνωρίζει καλά- και ο Γιώργος αποχωρεί από το πατρικό οινοποιείο. Σήμερα το νέο του οινοποιείο, το Moraitico στα πατρογονικά κτήματα στη Νάουσα, παράγει γύρω στις 60.000 φιάλες με τις τρεις όλες κι όλες ετικέτες του. Πρώτο και καλύτερο το ροδί του Νησιού, ροζέ κρασί από τις ποικιλίες μαλαγουζιά, μανδηλαριά και μαυροτράγανο που κατέχει το 55% της παραγωγής του, το λευκό του Νησιού από τις ποικιλίες ασύρτικο, μονεμβασιά και μαλαγουζιά που κατέχει το 35%, και το κόκκινο του Νησιού από τις ποικιλίες μανδηλαριά και μαυροτράγανο.

Η νύφη

Η νύφη Εύη Σαμαρά γεννήθηκε στη Νάουσα, μεγάλωσε μέσα στην αγορά της πόλης από έμπορο πατέρα. Από μικρή ηλικία -5 ετών- ασχολήθηκε στη χιονοδρομία, στα χιονοδρομικά κέντρα του Βερμίου. Η ενασχόλησή της με τα δύσκολα αγωνίσματα του βουνού και οι διακρίσεις της στους αγώνες σφυρηλάτησαν έναν χαρακτήρα αγωνιστικό και μαχητή. Σπούδασε στο Πολυτεχνείο της Θράκης και άσκησε το επάγγελμα του πολιτικού μηχανικού στην Αθήνα.  Η αγάπη της για τις Κυκλάδες την οδήγησε στην  Πάρο όπου δημιουργήθηκε το ειδύλλιο, και η μοίρα την έστειλε πάλι στην αγκαλιά του κρασιού.

Η παιδικές αναμνήσεις από το οινοποιείο του παππού Χρυσοχόου,  οι νεότερες από τον θείο της Κείμη Χρυσοχόου (αδελφό της μητέρας Αγγέλας), αλλά και τα γενικότερα βιώματα από την “Πόλη του κρασιού, την Νάουσα”, της παρείχαν αρκετές γνώσεις και εμπειρίες ώστε έχει αναλάβει με επιτυχία εδώ και καιρό την εμπορική διεύθυνση του οινοποιείου Μοraitico. Η ηρεμία και η ευγένεια του Γιώργου έρχεται και παντρεύεται με την ενεργητικότητα, την χαρμόσυνη διάθεση και τον ενθουσιασμό της Εύης, και αυτή η συμπληρωματικότητα μαζί με τις κοινές αξίες και την αγάπη που έχουν οι νεόνυμφοι για αλλήλους αλλά και για τη ζωή  προαναγγέλουν έναν βίον ανθόσπαρτον. Tυχεροί όσοι έχουν την χαρά να ζουν πλάι τους και να εισπράτουν  την θετική ενέργειά τους.

Επίλογος

Ευχές για ανθόσπαρτο βίο, καλούς τρύγους, υπέροχα κρασιά,  αγάπη, χαρά, αισθητική και ήθος.-