Με την παραγωγή των 5.000 εντύπων του Γαστρονομικού Οδηγού της Σκιάθου του προγράμματος Γαστρονομικές Κοινότητες – Gastronomy & Wine Tourism ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση της ανάδειξης της γαστρονομίας του νησιού. Το πρόγραμμα αυτό έχει υλοποιηθεί σε 12 περιοχές της Ελλάδας και ο Δήμος της Σκιάθου ήταν από τους πρώτους Δήμους της χώρας (μαζί την Αμοργό, και την Κεφαλονιά) που αγκάλιασαν με θέρμη την πρωτοβουλία αυτή και χρηματοδότησαν τη δράση.

Ο εμπνευστής και υπεύθυνος του προγράμματος  Γιώργος Πίττας, γνωστός από την πρωτοβουλία του “Ελληνικό Πρωινού”, στο Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος, έχοντας εδώ και εξήντα χρόνια σχέσεις με το νησί (άρχισε να το επισκέφτεται από ηλικία 8 ετών) υλοποίησε το πρόγραμμα της Γαστρονομική Κοινότητας της Σκιάθου.  Ξεκινώντας με έρευνα και την καταγραφή του γαστρονομικού πλούτου του νησιού (προϊόντα, εδέσματα, πρωταγωνιστές) και  προχώρησε στη προβολή του υλικού, χρησιμοποιώντας δυο εργαλεία, τον έντυπο οδηγό 28 σελίδων και τον ψηφιακό οδηγό με τα 40 άρθρα στο greekgastronomyguide.gr/skiathos.  

“Στόχος μας είναι η ενίσχυση της ταυτότητας του προορισμού, αναδεικνύοντας κάθε στοιχείο που προβάλει τη μοναδικότητα του νησιού. Η μακρόχρονη γαστρονομική κληρονομιά της Σκιάθου, όπως αυτή είναι σήμερα ζωντανή και όπως έχει καταγράφει από τον σπουδαίο των ελληνικών γραμμάτων τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, είναι σημαντικό κεφάλαιο για εμάς και η συνεργασία με τις Γαστρονομικές Κοινότητες του Γιώργου Πιττα είναι ο ιδανικός τρόπος να γίνει αυτή η άυλη κληρονομιά του τόπου μας εμπειρία για τον επισκέπτη. To πρόγραμμα κάθε χρόνο θα διευρύνεται με νέες δράσεις”, δήλωσε ο δήμαρχος Σκιάθου Θοδωρής Τζούμας.

Ο Γιώργος Πίττας μας περιγράφει τη διαδικασία έρευνας όπως την έζησε τον ενάμιση χρόνο που ασχολήθηκε με το θέμα:

“Η Σκιάθος, όπως πολλά άλλα νησιά που τουριστικοποιήθηκαν νωρίς έχασαν την επαφή τους με τη γαστρονομική παράδοση του τόπου τους,  και αρκέστηκαν στη παρασκευή των τυπικών  τουριστικών στερεότυπων  πιάτων. Ταυτόχρονα οι λίγοι αγροί, γινήκαν οικόπεδα, ενώ η λίμνη του Παπαδιαμάντη (διήγημα Ολόγυρα στη λίμνη) και τα τριγύρω περιβόλια υποδέχτηκαν τον αεροδιάδρομο της Σκιάθου. Στις αρχές του 21 αιώνα, το μόνο ίχνος γαστρονομικής  παράδοσης εντοπίζονταν στα χαϊμαλία, ένα γλυκό από καρύδια και αμύγδαλα.

Ξεκίνησα λοιπόν με την ανάγνωση του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, διαβάστηκε η πλειονότητα από τα δεκάδες διηγήματά του και το σκοτάδι του γαστρονομικού παρελθόντος φωτίστηκε από μοναδικές πληροφορίες.

Στα διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη οι ταπεινοί του πρωταγωνιστές, αγρότες της Σκιάθου, στα τέλη της δεκαετίας του 19ου αιώνα, δρουν ανάμεσα, στα «ρόδινα ακρογιάλια», τα λιμανάκια, τις χαράδρες, τα υψώματα, βουνά και τα λαγκάδια, τα αμπέλια και τους ελαιώνες, τα περιβόλια και τις ρεματιές και ζουν χωρίς υλικά αγαθά μια ήσυχη ζωή.

Με οδηγό το έργο του συγγραφέα ανακαλύπτει κανείς παράλληλα με τη φύση τις διατροφικές συνήθειες της Σκιάθου. Στα διηγήματά του ανακαλύπτεις όλα τα θαλασσινά, από την σαρδέλα, τα καλαμάρια, τα χταπόδια, τον τόνο, μέχρι τους αστακούς, τα ζαρζαβατικά, το λάδι, οι ελιές, αλλά και τα κοκορέτσια, τα σπληνάντερα και τα σουβλιστά αρνιά όπως και  τα αμυγδαλωτά,  τα χαϊμαλιά (τοπικά γλυκά), οι μπακλαβάδες και έτσι αποκαλύπτεται ένας κρυμμένος θησαυρός, ένα μοναδικό υλικό το οποίο αποτελεί ακόμα τη ζώσα γαστρονομική πραγματικότητα του νησιού”

Ας ρίξουμε μια ματιά σε μια ανθολογία αποσπασμάτων:

«Τα συγγενολόγια και τα φουσάτα των γυναικών, με τα καλαθάκια και τα μαχαιράκια τους, διεσπάρησαν ανά τους λόφους, κι έβγαζαν καυκαλήθρες και μυρώνια, κι έκοφταν φτέρες κι αγριομάραθα»

«…Με μισή αστακοουρά, με κανέν’ καπνιστό κεφαλόπουλο της λίμνης, με ολίγον αυγοτάραχον,μ’ έναν έγχελυν αλατισμένον, όλα προϊόντα της μικράς ωραίας νήσου, ο μπαρμπ’-Αλέξης έκαμνε τη δουλειά του» (δωροδόκησε τον διοικητή).

«…έβλεπες έξαφνα να κύπτει να συλλαμβάνει με την παλάμην μικρόν οκταπόδιον, να το δαγκάνει εις τον λαιμόν, ν’ αγωνίζεται ν’ αποσπάσει από τον καρπόν του τους μυζητήρας, να τρέχει εις την άμμον και να το κοπανίζει γενναίως… Φιλότιμον παιδίον! Έτρεχε δι’ όλης της ημέρας από γιαλόν είς γιαλόν, έβγαζε γρινιάτσες, πορφύρες και πεταλίδες διά δύο, καβούρια δια τρεις, οκταπόδια δια τέσσερες.»

«…είτα, αφού ενέβαλε το πολύ γάλα εις μεγάλον λέβητα, και έρριψεν άφθονον άλας εντός, εξ εκείνου το οποίον μόνος του εμάζευεν από ακρογιαλιά εις ακρογιαλιά, τρέχων επάνω εις τους βράχους, όπου έβγαζε κοχύλια και πεταλίδες, ο αιπόλος (τσομπάνης) ήναψε πυρ και ήσχολείτο να το βράσει…».

«…εις δύο κλειδοπινάκια έθεσαν τινά δίπυρα, ελαίας και χαβιάρι. Εγέμισε δύο επταοκάδους φλάσκας με οίνον από την σοδειά του. Ετύλιξε εις χαρτιά δυό ή τρία ξηροχτάποδα και μικρόν κυτίον το εγέμισεν με ισχάδας και μεγαλόρραγας σταφίδας…δύο μεγάλα τεμάχια κρέας σαλάδο, έως πέντε οκάδας τα δύο».

«Έφεξεν ο Θεός την χαρμόσυνον ημέραν, και οι αιπόλοι (βοσκοί) εφιλοτιμήθησαν να σφάξωσι και να ψήσωσι δύο τρυφερά ερίφια, ενώ οι δυό υλοτόμοι είχαν φέρει από το βουνόν πολλάς δωδεκάδας κοσσύφια αλατισμένα… και ο καπετάν Κωσταντής ανεβίβασεν από το γολέττι δύο ασκούς γενναίου οίνου και έν καλάθιον με αυγά και κασκαβάλι της Αίνου, ημίσειαν δωδεκάδα όρνιθας και μικρόν βυτίον με σκόμβρια».

«Να φάγωμεν αστακούς με μάραθα, ας ήτο και Μεγάλη Παρασκευή, και να θαυμάσωμεν τους μοναστηριακούς εκείνους χαβιαροκεφτέδες, με τα μυριστικά της χλόης, σκευασμένους, όπου ήσαν μεγάλοι ωσάν πήταις, ο καθένας μια τηγανιά»

«Αλλ’ οι τρεις αρχαιολόγοι και ο δημοδιδάσκαλος είχαν φτάσει προ πολλού εις τον Άγιον Ηλίαν, και είχαν φάει το κοκορέτσι, και είχαν πιεί ανά δύο μαστίχας και ήδη μετέβησαν εις το σπληνάντερον (ήτο ενδεκάτη ώρα προ μεσημβρίας)…

Στα διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη ο παραγωγικός κύκλος της διατροφής είναι παρών σε όλες του τις εκφάνσεις. Τοπία, τρόποι παραγωγής, ψαρέματα, συλλογή χόρτων, ντόπιοι μεζέδες και προσφιλή εδέσματα, αλλά και τα γλέντια και τα κεράσματα στα καφενεία περιγράφονται στα διηγήματά του και συμπληρώνουν τον μαγικό κόσμο του συγγραφέα, στέλνοντάς μας επίκαιρα μηνύματα της σημασίας μιας ζωής μέσα στη λιτότητα και την απλότητα.

Μετά τη μελέτη του έργου του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, αναζητήσαμε τις μνήμες των σύγχρονων Σκιαθιτών που έζησαν την εποχή της αυτάρκειας των νησιών. Ρωτώντας και ψαχουλεύοντας μαθαίνει κανείς πολλά. Έτσι συγκροτείται η ιστορία της τοπικής κουζίνας κάθε τόπου.

Στη Σκιάθο, οι ψαράδες βγάζουν τις ψαριές τους και τα τσόφλια τους (αστακοί, καραβίδες). Στις μέρες μας μπορεί τα πελαγίσια ψάρια και οι αστακοκαραβίδες να έχουν μια μεγάλη αξία, εκείνα τα χρόνια, όμως το πρόβλημα δεν ήταν η γαστριμαργική εμπειρία, αλλά η χόρταση της πολυπληθούς οικογένειας. Κι ενώ σ’ άλλα μέρη για να «φτουρήσουν» τα θαλασσινά τα παντρεύουν με ζυμαρικά (μακαρόνια, κριθαράκι, μακαρονάκι κοφτό, χυλοπίτες), στην Σκιάθο αναμειγνύουν τα θαλασσινά με τα ζαρζαβατικά και δημιουργείται ένα μοναδικό πάντρεμα. Πεσκανδρίτσα στιφάδο, αστακός με κολοκυθάκια, καραβίδες με χόρτα του βουνού, αυτά που περιγράφει τόσο παραστατικά ο Παπαδιαμάντης.

Κι έτσι δημιουργείται μια μοναδική κουζίνα με ξεχωριστές ιδιαιτερότητες, μια κουζίνα που δεν υπάρχει σ’ άλλη περιοχή της Ελλάδας, μια κουζίνα με μοναδική ταυτότητα, η παραδοσιακή κουζίνα της Σκιάθου.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή κατέφτασαν στην Σκιάθο πρόσφυγες από τα μέρη αυτά και κουβάλησαν μαζί με τον πολιτισμό τους και τα ήθη τους την γαστρονομική τους παράδοση και έτσι ήρθαν στο νησί και τα ντολμαδάκια και διάφορα άλλα γεμιστά, οι σάλτσες, σιροπιαστά γλυκά και τα λοιπά, ενώ υπάρχουν επιρροές και από τις κουζίνες των γύρω παράκτιων περιοχών (Πήλιο, Αλόννησος, Σκόπελος).

Να απαριθμήσουμε μερικούς μεζέδες που μπορεί κανείς να απολαύσει στο νησί:

Τα θαλασσινά που συναντάς και σ’ άλλα νησιά του Αιγαίου, όπως γαύρο μαρινάτο με κρίταμα, χταποδάκι ψητό και μαγειρευτό, ψητές και μαγειρευτές γαρίδες, σαρδέλες ψητές, αστακομακαρονάδες.

Τα πιάτα όμως που αντιπροσωπεύουν την κουζίνα της Σκιάθου είναι τα καλαπόδια (χορτόπιτες ντόπιες), η σκιαθίτικη τυρόπιτα σπειροειδούς σχήματος – μοιάζει με της Αλοννήσου και της Σκοπέλου -, και τα παντρέματα ψαριών με χόρτα του βουνού ή ζαρζαβατικά, όπως οι καραβίδες με χόρτα, συναγρίδα στιφάδο, σύβραση σφυρίδας με ντοματούλα και άλλοι παρόμοιοι γευστικότατοι συνδυασμοί.

Το πάντρεμα των θαλασσινών με τα “χόρτα”, δεν σημαίνει όμως  ότι οι Σκιαθίτες δεν τιμούν το κρέας και ιδιαίτερα τα κατσικάκια του νησιού ή των τριγύρω ξερονήσων. Σε οικογενειακές ταβέρνες θα βρούμε κατσικάκι αυγολέμονο, αρνάκι “κλέφτικο”, αγριοκάτσικο κοκκινιστό, ντόπιο κουνέλι στιφάδο ή μοσχαράκι με κολοκυθάκια.

Οικογενειακές ταβέρνες και σπιτικά παραδοσιακά φαγητά είναι η πλέον κατάλληλη συνταγή για να δοκιμάσει κανείς τις αυθεντικές γεύσεις της Σκιάθου.

Το 28 σέλιδο  έντυπο της Γαστρονομικής Κοινότητας της Σκιάθου περιλαμβάνει τα κεφάλαια:

Ένας τόπος πλούσιος σε ιστορία, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Το Κάστρο της Σκιάθου, Καλλιέργειες-προϊόντα

Η γαστρονομική παράδοση της Σκιάθου, Παραδοσιακή κουζίνα Χαρακτηριστικά εδέσματα

Εστιατόρια και ταβέρνες, Εκκλησίες, μοναστήρια, πανηγύρια και γιορτές, Παραλίες, Γαστρονομικά ενθύμια Ταξιδεύοντας στο νησί.

To έντυπο αυτό που χρησιμοποιείται σε εκθέσεις αλλά και παρέχεται σε επαγγελματικούς χώρους (ξενοδοχεία, εστίαση) συνεργάζεται με τον ψηφιακό οδηγό greekgastronomyguide.gr/skiathos παρουσιάζονται αναλυτικά  οι πρωταγωνιστές της γαστρονομιίας του νησιού. Ηδη τον ψηφιακό γαστρονομικό χάρτη του νησιού έχουν επισκεφτεί πάνω από 150.000 άτομα με Μ.Ο διάρκειας ανάγνωσης τα 3 λέπτα!

Η κουζίνα της Σκιάθου μετά από μια φάση παραγνώρισης, επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο και φιλοδοξεί να αναδείξει την γαστρονομική ταυτότητα του νησιού, και  διευρύνει τον πλούτο και την πολυμορφία της ελληνικής γαστρονομίας.  Συγχαρητήρια σ’ όλους τους συντελεστές και πρώτα και κύρια στην πρωτοβουλία του Δήμου και τον δήμαρχο Θοδωρή Τζούμα που συντόνισε το έργο. 

Για πλείονες φωτογραφίες και περισσότερες φωτογραφίες ταξιδεύετε στο greekgastronomyguide.gr/skiathos